Ustawa o kredycie konsumenckim określa m.in. prawa i obowiązki stron związane z zawarciem umowy kredytowej. Przepisy ustawy mają na celu ochronę osób fizycznych, które zaciągają zobowiązania na rynku finansowym, jako słabszej strony kontraktu.
- Czym jest ustawa o kredycie konsumenckim?
- Jaki cel ma ustawa o kredycie konsumenckim?
- Prawo do odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego
- Prawo do informacji o kosztach kredytu konsumenckiego
- Prawo do wcześniejszej spłaty zobowiązania
- Ochrona przed nadmiernym ponoszeniem kosztów
- Dodatkowe warunki weryfikacji w zakresie zastrzeżenia numeru PESEL
- Do jakich kredytów stosuje się ustawę o kredycie konsumenckim?
- Kto może udzielić kredytu konsumenckiego?
- Kredyt konsumencki a kredyt hipoteczny
- Ustawa o kredycie konsumenckim a pożyczki pozabankowe
- Nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim z 2022 r. a firmy pozabankowe
- Nowe zasady oceny zdolności kredytowej pożyczkobiorcy
- Zaostrzenie warunków formalnych prowadzenia działalności przez firmy pożyczkowe
- Nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad działalnością firm pożyczkowych
- Co warto wiedzieć?
Przepisy ustawy regulujące kwestie udzielania kredytów konsumenckich wprowadziły zasady, które mają chronić konsumentów przed nadmiernym zadłużeniem i zapewnić bezpieczne pożyczanie środków zarówno w banku, jak i firmie pozabankowej. Określenie maksymalnego poziomu kosztów czy obowiązki informacyjne instytucji finansowych na temat wszystkich kosztów, które trzeba ponieść w związku z pożyczką czy kredytem, to dwie spośród szeregu zasad, które chronią pożyczkobiorcę jako słabszą stronę transakcji finansowej. Sprawdzamy jakie jeszcze zasady wprowadziła ustawa o kredycie konsumenckim i jej duża nowelizacja z 2022 r.
Czym jest ustawa o kredycie konsumenckim?
Pojawienie się w polskim porządku prawnym przepisów regulujących kwestie umów pożyczek czy kredytów udzielanych przez instytucje finansowe konsumentom, było konsekwencją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki. Przepisy unijne miały na celu ujednolicenie zasad dotyczących rynku kredytów konsumpcyjnych na terenie Wspólnoty, a także zapewnienie odpowiedniej ochrony konsumentom, korzystającym z takiej formy finansowania.
Konsekwencją dyrektywy unijnej jest konkretyzacja jej postanowień w polskim porządku prawnym pod postacią Ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, która określa m.in.:
- zasady i tryb zawierania umów o kredyt konsumencki,
- obowiązki kredytodawcy i pośrednika kredytowego w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem umowy,
- obowiązki konsumenta, kredytodawcy i pośrednika kredytowego w związku zawartą umową,
- skutki niestosowania się do przepisów ustawy.
Adresatem ustawy jest dość szerokie grono odbiorców, jednak znajduje ona zastosowanie tylko do umów o określonej wartości. Kredyt konsumencki to umowa o kredyt w wysokości nie wyższej niż 255.550 zł.
Jaki cel ma ustawa o kredycie konsumenckim?
Podstawowym celem, który realizuje ustawa o kredycie konsumenckim, jest zwiększenie ochrony prawnej osób fizycznych, które zaciągają zobowiązanie finansowe m.in. w banku czy firmie pozabankowej. Przejawem tej ochrony są takie uprawnienie konsumenta jak m.in.:
Prawo do odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego
W terminie 14 dni od zawarcia umowy konsument ma prawo odstąpić od umowy kredytu konsumenckiego bez konieczności podawania przyczyn swojego działania. Rezygnacja z zawartej umowy nie pociąga za sobą żadnych dodatkowych kosztów, za wyjątkiem odsetek naliczonych za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty. Kwotę kredytu wraz z odsetkami należy zwrócić najpóźniej w terminie 30 dni od złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Prawo do informacji o kosztach kredytu konsumenckiego
Kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest zobowiązany do udzielenia określonych informacji dotyczących kosztów, jakie wiążą się z zaciągnięciem zobowiązania, już na etapie reklamy kredytu konsumenckiego. Chodzi o:
- stopę oprocentowania wraz z informacją czy jest to zmienna czy stała stopa procentowa, czy mają zastosowanie obie stopy,
- całkowitą kwotę kredytu,
- rzeczywistą roczną stopę oprocentowania (RRSO) – czyli całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym.
Obowiązek informacyjny jest realizowany również przed samym zawarciem umowy. Konsument ma prawo otrzymać od kredytodawcy informacje związane z warunkami przyszłej umowy, w tym kosztów, zasad spłaty zobowiązania i całkowitej kwoty do zapłaty, a wszystko to na formularzu informacyjnym, którego wzór również został określony ustawą.
Wszystkie informacje, które kredytodawca adresuje do konsumenta, muszą być:
- jednoznaczne – konkretne, bez wątpliwości interpretacyjnych,
- zrozumiałe – wyrażone w sposób prosty, łatwy i czytelny,
- widoczne – z zastosowaniem czcionki o odpowiedniej wielkości, dostępne i czytelne.
Dodatkowo kredytodawca lub pośrednik kredytowy jest zobowiązany udzielić konsumentowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień w zakresie treści przekazanych przed zawarciem umowy czy postanowień umowy w sposób, umożliwiający podjęcie świadomej decyzji w zakresie zawarcia umowy o kredyt.
Kredytobiorca musi mieć świadomość, na jakich warunkach będzie spłacał kredyt, jakie z tego tytułu poniesie koszty, jakie przysługują mu uprawnienia, a także co może wydarzyć się w momencie kiedy nie spłaci zobowiązania w terminie.
Prawo do wcześniejszej spłaty zobowiązania
Osoba, która uzyskała kredyt konsumencki może go spłacić w całości lub w części przed terminem ustalonym w umowie i to w każdym momencie trwania umowy. W przypadku wcześniejszej spłaty całości kredytu, obniżeniu ulegają całkowite koszty kredytu, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy.
Bank czy firma pożyczkowa, która udzieliła kredytu konsumenckiego, może w umowie zastrzec prowizję z tytułu wcześniejszej spłaty zobowiązania – dlatego przed skorzystaniem z tego uprawnienia warto sprawdzić, czy wcześniejsza spłata będzie się opłacać.
Ochrona przed nadmiernym ponoszeniem kosztów
Przepisy ustawy określają również maksymalną wysokość kosztów odsetkowych i pozaodsetkowych, jakie może ponieść konsument z tytułu zaciągniętego zobowiązania. Jeśli firma udzielająca kredytu określi koszty pozaodsetkowe na poziomie wyższym, niż te maksymalne określone ustawą, wówczas są one traktowane jako nienależne.
Dodatkowe warunki weryfikacji w zakresie zastrzeżenia numeru PESEL
W dniu 1 czerwca 2024 r. wejdzie w życie nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim w zakresie konieczności badania rejestru zastrzeżeń numeru PESEL. Możliwość zastrzeżenia numeru PESEL ma chronić przed wyłudzeniami kredytów i pożyczek na podstawie skradzionych dokumentów.
Kredytodawca będzie miał obowiązek weryfikacji czy PESEL osoby wnioskującej o kredyt został zastrzeżony. Jeśli kredyt lub pożyczka zostanie udzielona kredytobiorcy, który wcześniej zastrzegł PESEL, to kredytodawca straci możliwość dochodzenia swojego roszczenia o zwrot pożyczki zarówno w stosunku do kredytobiorcy, jak i jego spadkobierców. Będą oczywiście wyjątki, które dotyczą umów o kredyt konsumencki, które mają charakter ciągły. Zmiany te dotyczą zarówno firm pożyczkowych, jak i banków.
Do jakich kredytów stosuje się ustawę o kredycie konsumenckim?
Ustawa o kredycie konsumenckim ma zastosowanie do umów o kredyt zawieranych pomiędzy konsumentem a kredytodawcą, gdzie wartość umowy nie przekracza kwoty 255.550 zł. Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się także umowę o kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego, w tym wysokości większej niż 255.550 zł.
Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności:
- umowę pożyczki,
- umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego,
- umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia,
- umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia,
- umowę o kredyt odnawialny.
Zatem przepisy ustawy o kredycie konsumenckim znajdują zastosowanie zarówno do kredytów czy pożyczek gotówkowych, jak i chwilówek czy pożyczek ratalnych.
Kto może udzielić kredytu konsumenckiego?
Zgodnie z ustawą kredytodawcą jest przedsiębiorca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu. W praktyce będzie to przede wszystkim:
- bank
- spółdzielcza kasa oszczędnościowo- kredytowa
- instytucja pożyczkowa
Zgodnie z ustawą instytucja pożyczkowa może prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której powołano radę nadzorczą, z minimalnym kapitałem własnym na poziomie 1.000.000 zł, który nie może być pokryty środkami pochodzącymi z kredytu, pożyczki, emisji obligacji czy źródeł nieudokumentowanych.
Dodatkowo w ustawie zastrzega się, że kapitał własny może być pokryty tylko wkładem pieniężnym. Rozpoczęcie działalności pożyczkowej jest możliwe dopiero z dniem uzyskania wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego.
Kredyt konsumencki a kredyt hipoteczny
Kredyt konsumencki to zobowiązanie udzielone na dowolny cel konsumpcyjny, w tym również zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Czy można powiedzieć, że kredyt hipoteczny jest kredytem konsumenckim? Potocznie jak najbardziej. Jednak regulacje dotyczące kredytów hipotecznych udzielanych konsumentom, zostały zawarte w ustawie z 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami.
Dodatkowe uregulowania są potrzebne choćby z uwagi na wysokość kredytów hipotecznych. Przepisy dotyczące kredytu konsumenckiego są stosowane do umów, których kwota nie przekracza 255.550 zł. Natomiast średnia wartość kredytu hipotecznego notowana w III kwartale 2023 roku według danych Ogólnopolskiego raportu o kredytach mieszkaniowych i cenach transakcyjnych nieruchomości AMRON -SARFiN, wyniosła 387.980 zł., a więc ponad 130.000 zł więcej niż przewiduje to ustawa o kredycie konsumenckim.
Ustawa o kredycie konsumenckim a pożyczki pozabankowe
Przepisy dotyczące kredytu konsumenckiego są stosowane również do umów zawartych z pozabankową firmą pożyczkową. Dotyczą zarówno chwilówek, jak i pożyczek ratalnych udzielanych konsumentom, których kwota nie przekracza 255.550 zł.
Firma pozabankowa, która działa na rynku pożyczkowym, musi prowadzić działalność w wymaganej przez prawo formie spółki kapitałowej, podlega wpisowi do rejestru pożyczkodawców prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego i jest zobowiązana do przestrzegania wszystkich zasad formalnych określonych ustawą dotyczących udzielenia finansowania.
Klient firmy pożyczkowej ma prawo do pełnej informacji o kosztach pożyczki, które nie mogą przekroczyć wartości maksymalnych określonych ustawą, może odstąpić od umowy w ciągu 14 dni od jej zawarcia czy też spłacić część lub całość zobowiązania przed terminem określonym umową.
Nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim z 2022 r. a firmy pozabankowe
Duża nowelizacja przepisów ustawy o kredycie konsumenckim miała miejsce w 2022 r. Zmiany zostały wprowadzone ustawą z 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie.
Główne zmiany wprowadzone nowelizacją dotyczą zasad działalności pożyczkodawców pozabankowych na rynku i ich nowych obowiązków związanych z udzielaniem pożyczek pozabankowych.
Wśród tych najważniejszych warto zwrócić uwagę na:
Nowe zasady oceny zdolności kredytowej pożyczkobiorcy
Przed udzieleniem finansowania, zarówno w zakresie kredytu, jak i pożyczki pozabankowej przepisy nakładają na pożyczkodawcę szczegółowe obowiązki w zakresie badania zdolności kredytowej pożyczkobiorcy. O ile banki od dawna stosują określone procedury w zakresie badania zdolności kredytowej kredytobiorców, o tyle uzyskanie pożyczki pozabankowej, właśnie ze względu na mniejsze wymagania formalne, postrzegane było za dużo prostsze. W praktyce wystarczyło tylko oświadczenie pożyczkobiorcy o dochodach, brak wpisów w bazach dłużników (pożyczkę pozabankową można było uzyskać nawet bez BIK), żeby uzyskać pożyczkę z krótkim okresem spłaty. Nowelizacja przepisów przyniosła sporą zmianę.
W ustawie został wprowadzony mechanizm badania zdolności kredytowej przez instytucje pożyczkowe.
Pierwszy krok to sprawdzenie zaufanych baz danych o kredytobiorcach (m.in. BIK i BIG). Jeśli pozyskane informacje nie dadzą jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy pożyczkodawca będzie miał z czego spłacić pożyczkę, to drugim krokiem będzie możliwość żądania oświadczenia o stałych dochodach i wydatkach w gospodarstwie domowym wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość dochodów.
Wymienione dokumenty będą potrzebne zawsze, jeśli kwota pożyczki przekracza dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Zaostrzenie warunków formalnych prowadzenia działalności przez firmy pożyczkowe
Warto też wspomnieć, że nowelizacja przepisów zaostrzyła warunki w zakresie prowadzenia działalności firm pożyczkowych, choćby poprzez zwiększenie wysokości minimalnego zakładu kapitałowego 1.000.000 zł. W praktyce może to ograniczyć liczbę firm pożyczkowych na rynku, bo nie każda będzie w stanie spełniać ustawowe wymagania.
Zmiany dotyczą też wymogów w zakresie formy prawnej firmy pożyczkowej. Aktualnie może to być tylko spółka akcyjna lub spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w której ustanowiono radę nadzorczą.
Ustawa wprowadziła okres przejściowy (do końca 2023 r.), który miał dać firmom pożyczkowym już obecnym na rynku, czas na dostosowanie się do nowych warunków.
Nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad działalnością firm pożyczkowych
W dniu 1 stycznia 2024 r. weszły w życie przepisy, które wprowadziły nadzór Komisji Nadzoru Finansowego na firmami pożyczkowymi. Wiąże się to przede wszystkim z określonym ustawą obowiązkiem sprawozdawczym firm pożyczkowych wobec KNF. Z drugiej strony KNF jako organ nadzoru zyskał nowe uprawnienia wobec firm pożyczkowych, zarówno w zakresie żądania określonych dokumentów sprawozdawczych, wydawania zaleceń czy nakładania przewidzianych przepisami sankcji.
Dodatkowe warunki w zakresie badania zdolności kredytowej pożyczkobiorcy, coraz większe ograniczanie wysokości kosztów pozaodsetkowych czy zaostrzenie warunków formalnych mogą negatywnie wpłynąć na ilość firm pożyczkowych na rynku, a tym samym obniżyć dostępność tego typu finansowania. Takie zastrzeżenia zgłaszała też branża pożyczkowa. Z drugiej strony wprowadzane zmiany na pewno zwiększają bezpieczeństwo osób korzystających z pożyczek pozabankowych.
Izabela StachuraŹródła:
- https://zbp.pl/raporty-i-publikacje/raporty-cykliczne/raport-amron-sarfin
- https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/zmiana-ustaw-w-celu-przeciwdzialania-lichwie-21743917
Co warto wiedzieć?
- Ustawa o kredycie konsumenckim chroni interesy konsumenta, bez względu na to czy umowa kredytowa ma być zawarta z bankiem czy firmą pożyczkową.
- Koszty związane z zawarciem umowy o kredyt konsumencki, nie mogą być wyższe niż te określone ustawą.
- Od umowy o kredyt konsumencki można odstąpić w ciągu 14 dni od jej zawarcia bez ponoszenia dodatkowych kosztów.
- Ustawa o kredycie konsumenckim dotyczy umów kredytowych, których wartość nie przekracza 255.550 zł.
- Obowiązek ujawnienia wszystkich kosztów związanych z udzieleniem finansowania już na etapie reklamy skierowanej do konsumenta, pozwala na łatwe porównanie różnych ofert dostępnych na rynku finansowym i wybór tej najkorzystniejszej.
- Obowiązek zrozumiałej i jednoznacznej komunikacji w zakresie ponoszonych kosztów czy warunków spłaty zobowiązania, sprawia że klient nie powinien mieć kłopotów z pełnym zrozumieniem oferty i konsekwencji podpisania umowy czy przysługujących mu uprawnień.
FAQ - najczęściej zadawane pytania
Jaka jest maksymalna kwota kredytu konsumenckiego?
Ustawa o kredycie konsumenckim wyznacza maksymalną wysokość kredytu konsumenckiego na poziomie 255 550 zł.
Kto może otrzymać kredyt konsumencki?
Kredyt konsumencki to zobowiązanie, które może uzyskać wyłącznie konsument. Warunkiem pożyczenia pieniędzy jest spełnienie standardowych zasad dotyczących zdolności kredytowej, wiek co najmniej 18 lat, złożenie wniosku wraz z wymaganymi dokumentami.
Co nie jest kredytem konsumenckim?
Do kredytu konsumenckiego nie są m.in. zaliczane regulowane odrębną ustawą kredyty hipoteczne, kredyty udzielane innemu podmiotowi niż konsumentowi, umowy leasingu, jeśli nie przewidują obowiązku nabycia przedmiotu usług przez konsumenta, konsumenckie pożyczki w lombardzie czy pożyczki prywatne udzielane przez osoby fizyczne.
Do jakich pożyczek stosuje się przepisy ustawy o kredycie konsumenckim?
Przypisy ustawy o kredycie konsumenckim stosowane są zarówno do pożyczek bankowych, jak i pozabankowych (chwilówek, pożyczek ratalnych) udzielanych konsumentom do kwoty 255 550 zł.
Czym różni się pożyczka od kredytu konsumenckiego?
Pożyczka udzielana konsumentom do kwoty 255.550 zł przez bank lub firmę pozabankową jest kredytem konsumenckim.
