Darowizna i zachowek to dwie drogi na nieodpłatne przekazanie majątku. Przy czym pierwsza ścieżka dotyczy dyspozycji złożonej jeszcze za życia darczyńcy. Natomiast zachowek to uprawnienie, które można zrealizować po śmierci spadkodawcy. Sprawdź kto jest uprawniony do zachowku, kiedy darowiznę dolicza się do spadku oraz czy można pozbawić kogoś prawa do zachowku.
Majątek gromadzony przez lata można pozostawić najbliższym nie podejmując żadnych działań aż do śmierci. Brak testamentu oznacza bowiem dziedziczenie na podstawie ustawy czyli w praktyce zabezpieczenie majątkowe najbliższych. W pierwszej kolejności będzie to małżonek i dzieci. Są jednak inne możliwości rozporządzenia majątkiem: sporządzenie testamentu i przekazanie darowizny. Jeśli zdecydujesz się na taki krok i w ten sposób pozbawisz najbliższych należnego im po Twojej śmierci majątku, to pomimo faktycznego pominięcia w dziedziczeniu, będą oni mieć prawo do zachowku.
Przyjrzyjmy się bliżej szczegółom: czym jest darowizna i zachowek oraz jaki wpływ na wartość zachowku ma przekazanie darowizny.
Czym jest darowizna?
Odpowiedź na pytanie czym jest darowizna, przynoszą nam przepisy kodeksu cywilnego.
Co mówi prawo?
W praktyce oznacza to, że możesz bezpłatnie przekazać innej osobie część swojego majątku. Przedmiotem darowizny mogą być nie tylko pieniądze, ale też rzeczy ruchome, czy nieruchomości. Majątek możesz darować zarówno na rzecz osób najbliższych: żony, męża, dzieci, rodziców, wnuków itd., jak i na rzecz osób z Tobą niespokrewnionych np. przyjaciół czy po prostu ludzi potrzebujących pomocy.
Choć dzięki darowiźnie możesz otrzymać majątek bezpłatnie, to nie zawsze uchroni Cię to przed koniecznością zapłaty podatku na rzecz fiskusa.
Wysokość i obowiązek odprowadzenia podatku od uzyskanej darowizny, zależy od wartości darowizny i pokrewieństwa pomiędzy darczyńcą a obdarowanym. Osoby najbliższe w 2024 r. są zwolnione z podatku od darowizny do kwoty 36 120 zł. Po przekroczeniu tej kwoty, podatku nie trzeba będzie zapłacić, pod warunkiem złożenia deklaracji SD-Z2 do właściwego urzędu skarbowego.
Warto również wskazać, że darowizna to działanie, które darczyńca podejmuje jeszcze za swojego życia. Zachowek, którego znaczenie wyjaśniamy w dalszej części artykułu, dotyczy uzyskania majątku po zmarłym.
Czym jest zachowek?
Zachowek to instytucja, która służy majątkowej ochronie najbliżej rodziny, w sytuacji, kiedy zmarły pozostawił po sobie testament przekazując majątek osobom spoza kręgu najbliższych lub rozdysponował majątek wcześniej, przed swoją śmiercią za pomocą darowizn.
Wypowiedź eksperta
Bartłomiej BoruckiDokładną definicję zachowku znajdziemy w kodeksie cywilnym.
Co mówi prawo?
Przepis regulujący kwestię zachowku brzmi nieco skomplikowanie. Dlatego dla lepszego zrozumienia rozłóżmy definicję na części.
Kto może otrzymać zachowek?
Do osób uprawnionych do zachowku zaliczamy:
- Małżonka
- Zstępnych czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.
- Rodziców
spadkodawcy.
Kiedy przysługuje zachowek?
Prawo do zachowku przysługuje, jeśli małżonek, dzieci, wnuki lub inni zstępni oraz rodzice spadkodawcy, którzy dziedziczyliby po zmarłym na podstawie ustawy, zostali pominięci w testamencie lub jeżeli zmarły wcześniej rozporządził swoim majątkiem poprzez darowizny.
Spróbuj tego
Zatem możliwość skorzystania z prawa do zachowku dla rodziców ma miejsce tylko wówczas, jeśli zmarły nie pozostawił po sobie dzieci, lub nie pozostawił ani małżonka ani dzieci.
Jeżeli jako osoba najbliższa nie otrzymałeś należnego Ci zachowku:
- ani poprzez darowiznę,
- ani przez powołanie do spadku na podstawie testamentu,
- ani poprzez świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
wówczas przysługuje Ci przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę kwoty potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Przykład
Ile wynosi zachowek?
Wartość zachowku zależy od tego czy środki mają przypaść małoletniemu lub osobie trwale niezdolnej do pracy czy innej osobie, która nie należy do żadnej z dwóch wymienionych grup. Mianowicie:
- Małoletniemu lub osobie trwale niezdolnej do pracy – przysługuje dwie trzecie udziału, który by otrzymał, gdy dziedziczył na podstawie ustawy,
- Pozostałym osobom uprawnionym do zachowku – przysługuje połowa wartości udziału, który by otrzymali, w przypadku dziedziczenia na podstawie ustawy.
Przykład
Czy można pozbawić prawa do zachowku?
Tak. Prawa do zachowku można pozbawić poprzez instytucję wydziedziczenia. Jednak taka czynność może być przeprowadzona tylko w określonych okolicznościach. Mianowicie możesz wydziedziczyć (czyli pozbawić prawa do spadku i do zachowku) swoje dzieci, wnuki (i dalszych zstępnych), małżonka i rodziców, jeśli spełnione są określone przesłanki. Zatem możesz wydziedziczyć osobę, która:
- wbrew Twojej woli jako spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuściła się względem Ciebie lub jednej z najbliższych Ci osób, umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obraz czci,
- uporczywie nie dopełnia wobec Ciebie, jako spadkodawcy, obowiązków rodzinnych.
Katalog powodów, które dają możliwość wydziedziczenia jest zamknięty, co oznacza, że wydziedziczenie jest dopuszczalne, tylko w przypadku wystąpienia okoliczności wymienionych powyżej. Informację o wydziedziczeniu powinieneś wskazać w testamencie wraz z podaniem powodu swojej decyzji.
Pamiętaj jednak, że z instytucji wydziedziczenia nie skorzystasz, jeśli przebaczyłeś niegodne zachowanie, które może być przyczyną zablokowania prawa do zachowku.
Czy darowizna wchodzi w skład zachowku?
Ustalając wysokość zachowku, do spadku należy doliczyć m.in. darowizny uczynione przez spadkodawcę. Zatem osoby obdarowane w praktyce muszą liczyć się z możliwością poniesienia określonych kosztów na rzecz osób najbliższych darczyńcy, w razie jego śmierci. Są jednak pewne wyjątki.
Mianowicie przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku:
- Drobnych darowizn przekazywanych zwyczajowo
- Darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku dokonanych wcześniej niż 10 lat przed otwarciem spadku czyli przed śmiercią spadkodawcy.
Darowizny uczynione na rzecz spadkobiercy albo osoby uprawnionej do zachowku doliczamy do spadku bez względu na to w jakim terminie były uczynione.
Przykład
Jeśli zachowek liczony jest na rzecz zstępnego czyli dziecka, wnuka itd., wówczas do jego wyliczenia nie bierze się pod uwagę darowizn uczynionych w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych (czyli dzieci). Wyjątkiem jest sytuacja przekazania darowizny w terminie krótszym niż 300 dni przed urodzeniem dziecka.
Natomiast, jeśli liczymy wartość zachowku należnego małżonkowi, wówczas do spadku nie dolicza się darowizn uczynionych przed zawarciem małżeństwa.
Jak wycenić darowiznę?
Na koniec jeszcze warto wyjaśnić, jak wycenić darowiznę. Nie powinno być większego problemu, jeśli przedmiotem darowizny były pieniądze. Bez względu na przedmiot darowizny (nieruchomość, rzecz ruchoma itp.) należy stosować zasadę, że darowiznę wycenia się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku. Co ważne nie bierzemy pod uwagę daty śmierci spadkodawcy. W praktyce kwotę zachowku przed sądem w razie wątpliwości ustala się z pomocą biegłego.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Kiedy nie ma zachowku od darowizny?
Zasadą jest, że darowizny dokonane na co najmniej 10 lat przed śmiercią darczyńcy nie są wliczane do spadku. Przy czym ta sytuacja dotyczy tylko darowizn uczynionych na rzecz innych osób niż spadkobierca, albo osoba uprawniona do zachowku.
Kiedy upływa termin przedawnienia prawa do zachowku?
Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się z upływem 5 lat liczonych od ogłoszenia testamentu. Zatem z wystąpieniem do spadkobiercy, a w razie potrzeby również do sądu nie trzeba bardzo się spieszyć.
Kiedy zachowek się nie należy?
Zachowek nie należy się osobie wydziedziczonej lub uznanej za niegodną. Wydziedziczyć czyli pozbawić prawa do zachowku może spadkodawca w testamencie. Natomiast uznaną za niegodnego może zostać osoba na podstawie orzeczenia sądu już po śmierci spadkodawcy, na żądanie osoby, która ma w tym interes.
Źródła
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19640160093
