Darowizna po ślubie wchodzi do majątku osobistego, czy wspólnego? W jaki sposób wpływają na nią wspólność majątkowa oraz rozdzielność, a co do powiedzenia w tej sprawie ma sam darczyńca? Ten temat bywa dość kłopotliwy, szczególnie w sytuacjach stresowych. Właśnie dlatego warto dowiedzieć się o nim jak najwięcej, by uniknąć niepotrzebnych problemów, sporów i przykrych rozczarowań np. w przypadku rozwodu.
Przedmioty majątkowe, nabyte na drodze darowizny, muszą zostać odpowiednio rozliczone. Zgodnie z obowiązującym prawem, w przypadku najbliższej rodziny, możesz liczyć na całkowite zwolnienie niezależnie od wartości otrzymanych przedmiotów lub przekazanych środków [1]. Inne sytuacje, dalsze pokrewieństwo z darczyńcą czy też jego całkowity brak, obligują z kolei do odprowadzenia odpowiedniego podatku.
Jest jednak jeszcze inne oblicze tego zagadnienia, z którego istnienia wiele osób nie zdaje sobie sprawy lub je bagatelizuje. Takie podejście natomiast w dalszej perspektywie może sprowadzić na Ciebie poważne kłopoty. Mowa o ustaleniu konkretnego (jednego) odbiorcy darowizny lub przekazaniu jej bezwzględnie do majątku wspólnego małżeństwa. Warto wiedzieć, jakie konsekwencje niesie ze sobą każde z tych dwóch rozwiązań.
Czy darowizna po ślubie wchodzi do majątku wspólnego małżonków?
Aby ustalić, czy darowizna po ślubie wchodzi do majątku wspólnego małżonków, należy najpierw wyjaśnić dwa podstawowe pojęcia związane z tym zagadnieniem:
- wspólność majątkowa i majątek wspólny – zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego między małżonkami (z chwilą zawarcia małżeństwa) powstaje wspólność ustawowa (majątkowa) [2], obejmująca przedmioty majątkowe nabyte podczas jej trwania przez jednego lub obojga małżonków. W skład majątku wspólnego należą m.in.:
- dochody z majątku wspólnego,
- wynagrodzenie za pracę i inne dochody każdego z małżonków,
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie (art. 40a Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych),
- środki na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
- majątek osobisty jednego z małżonków – należą do nich przedmioty majątkowe, które nie są objęte wspólnością ustawową. Wymienić tu można m.in.:
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej,
- prawa niezbywalne przysługujące tylko jednej osobie,
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie zaspokajaniu osobistych potrzeb jednego małżonka,
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu odszkodowań za wywołanie rozstroju zdrowia, uszkodzenie ciała, zadośćuczynienia,
- przedmioty nabyte w zamian za składniki majątku osobistego,
- prawa własności przemysłowej, prawa autorskie, prawa pokrewne i inne prawa twórcy.
Wiedząc to, możemy przejść do kwestii samej darowizny udzielonej po ślubie. W tym kontekście istotny jest wspomniany już wcześniej Kodeks rodzinny i opiekuńczy, a konkretniej – art. 33, punkt 2. Zgodnie z nim:
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą […] przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił [3].
Jak wynika z tego zapisu, darowizna udzielona po ślubie należy do majątku osobistego małżonka, który ją otrzymał. Kluczowa jest w tym przypadku natomiast decyzja darczyńcy. Jeśli określi on wprost, że ma ona trafić do majątku wspólnego małżeństwa, tak też się stanie. Co ponadto ważne, jeden z małżonków może nie przyjąć darowizny nawet w sytuacji, gdy zapisy umowy stanowią, iż wejdzie ona do majątku wspólnego.
Na co zwrócić uwagę przy darowiźnie od rodziców po ślubie?
Wiele osób otrzymuje po ślubie darowizny od swoich rodziców. Przybierają one najróżniejsze formy, bywając np. środkami na zakup nieruchomości, wkładem własnym do kredytu czy innym „wsparciem” na nowej drodze życia. Często bywa to nawet po prostu mieszkanie, samochód lub inna ruchomość. Wszystkie je natomiast niejednokrotnie łączy jedno – darczyńcy nie rozważają, czy prezent trafi do majątku osobistego ich dziecka, czy też do majątku wspólnego. Ta kwestia bywa jednak dość skomplikowana.
Uwaga!
Najlepszym sposobem na określenie tej kwestii jest sporządzenie aktu notarialnego lub spisanie umowy darowizny. Możliwe jest w tych przypadkach niepodważalne odnotowanie, iż darowizna ma trafić do osobistego lub wspólnego majątku małżonków. Tego typu dokumentu mogą zostać zawarte zarówno z dwojgiem małżonków (majątek wspólny), jak i tylko z jednym (majątek osobisty).
Problematyczne bywają sytuacje, w których darowizna przekazywana jest w sposób nieformalny. Zazwyczaj to właśnie jest źródłem największych problemów, ze względu na trudność w ustaleniu, do kogo należy przekazany przedmiot, nieruchomość czy środki.
W takich przypadkach często sprawy trafiają do sądów. Ich zadaniem jest dokonanie oceny woli darczyńcy w chwili dokonywania darowizny [4]. Jak nietrudno się domyślić, zadanie to jednak bywa bardzo trudne, czasochłonne i często przysparza stronom sporu wiele stresu i problemów.
Co w przypadku darowizny otrzymanej podczas małżeństwa po rozwodzie?
Stan majątku osobistego każdego z małżonków zwykle nie przysparza zmartwień i nie budzi większych emocji, gdy po ślubie wszystko się układa. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami zresztą żadna ze stron nie może domagać się podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej.
Kłopoty jednak pojawiają się, gdy zapada ostateczna decyzja o rozwodzie. Postępowanie o podział majątku zakłada dokładną analizę zarówno majątków osobistych małżonków, jak i ich majątku wspólnego. Wyjątkiem nie są tu darowizny przyjmowane w czasie trwania małżeństwa przez każdą ze stron oraz wspólnie.
Najważniejszą kwestią w tym przypadku jest oczywiście dokładne ustalenie majątku wspólnego (do podziału) oraz osobistego (każdego z małżonków). Konieczne jest ponadto jednoznaczne określenie, komu przekazywane były poszczególne darowizny. Jest to zadanie sądu, Ty natomiast możesz do tego się odpowiednio przygotować.
Podstawą jest zebranie niepodważalnych dowodów świadczących o tym, że darczyńca obdarował właśnie Ciebie. W ten sposób teoretycznie możesz uniknąć sporu o otrzymane środki. Wszystko zależy natomiast od konkretnej sprawy. Zwykle wiarygodne dla sądów są takie kwestie, jak np.:
- zapisy znajdujące się w umowie darowizny,
- komunikaty o przekazaniu darowizny,
- rachunek bankowy, na który wpłynęła darowizna,
- osoba zgłaszająca otrzymaną darowiznę w urzędzie skarbowym,
- sposób rozdysponowania otrzymanej darowizny,
- oznaczenie beneficjenta darowizny przez darczyńcę.
Im więcej materiałów świadczących na Twoją korzyść zbierzesz, tym większa szansa na to, że udowodnisz swoje racje. Co dzieje się z darowiznami otrzymanymi podczas małżeństwa, które zasiliły wspólny majątek? Definiuje to Kodeks postępowania cywilnego i jego art. 567:
W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi [5].
Jeśli zatem darowizna otrzymana w czasie trwania małżeństwa zasiliła majątek wspólny, jej właścicielami w równym stopniu została dwójka małżonków. Wynika z tego, że powinna zostać podzielona przy rozwodzie po równo. Co natomiast istotne, ze względu na wspólny charakter majątku, żadna ze stron nie może nim dysponować nią samodzielnie, bez zgody drugiej.
Szczególną sytuacją jest odwołanie darowizny przed sądowym podziałem majątku. Zwykle dotyczy to sytuacji, w których do rozwodu dochodzi z winy istotnego przewinienia jednej ze stron (np. zdrady). W takim przypadku może zdarzyć się, że rodzina strony pokrzywdzonej będzie domagać się takiego rozwiązania, a prawo rzeczywiście je dopuszcza.
Reguluje to art. 898 Kodeksu cywilnego:
§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu [6].
Uwaga!
W jakich sytuacjach majątek osobisty staje się majątkiem wspólnym?
Po zawarciu małżeństwa można wyróżnić trzy rodzaje majątków:
- majątek wspólny (męża i żony),
- majątek osobisty męża,
- majątek osobisty żony.
Wyjątkiem jest sytuacja, w której małżonkowie podejmą decyzję o podpisaniu rozdzielności majątkowej (możliwe jest to jeszcze przed ślubem, jak i w trakcie trwania małżeństwa). W takim przypadku dochodzi do wyłączenia wspólności ustawowej.
Niektórym osobom wydaje się, że po ślubie „wszystko jest wspólne”. Niejednokrotnie wiąże się to z błędnym rozumieniem „majątku wspólnego”, który miałby obejmować wszystko, co posiada każdy z małżonków. W praktyce jednak majątek osobisty niezmiennie pozostaje własnością jednego z małżonków i sytuacji tej nie zmienia zawarcie związku małżeńskiego. Wszystkie przedmioty wchodzące w jego skład są odrębną własnością tej osoby.
Szczególnym przypadkiem są różnego rodzaju urządzenia domowe. Dotyczy ich wyjątek wprowadzony w przepisie art. 34 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nim „przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków, nabyte w czasie trwania wspólności ustawowe, są objęte wspólnością ustawową, chyba że darczyńca inaczej postanowił [7]”.
Przez ten zapis rozumie się ruchome urządzenia domowe, powszechnie dostępne i używane przeciętnie w gospodarstwie domowym. W praktyce więc, jeśli rodzice przekazali Ci np. lodówkę w darowiźnie, to nie zasili ona Twojego majątku osobistego. Zamiast tego wejdzie natomiast w skład majątku wspólnego. Drugi z małżonków może zatem podczas rozprawy o podział majątku domagać się połowy jej wartości.
Co warto wiedzieć?
- Zgodnie z zapisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przedmioty majątkowe nabyte przez darowiznę, należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Wyjątkiem jest sytuacja, w której darczyńca postanowi inaczej. Z tego względu niezwykle istotne jest określenie jasnych zasad przekazania darowizny (np. akt notarialny lub umowa).
- Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje wspólność ustawowa. Obejmuje ona przedmioty nabyte podczas jej trwania przez obojga lub jednego z małżonków. Obejmuje m.in. dochody z majątku wspólnego, wynagrodzenia za pracę czy środki na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnego.
- Po zawarciu małżeństwa wszystkie przedmioty wchodzące w skład majątków osobistych małżonków pozostają odrębną własnością każdego z nich. Wyjątkiem są urządzenia domowe, objęte wspólnością ustawową (chyba że darczyńca postanowi inaczej).
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy żona może zrobić darowiznę mężowi?
Nie ma możliwości darowania sobie między małżonkami majątku wspólnego z uwagi na fakt, że obie osoby pozostają jego właścicielami w tym samym stopniu. Możliwa jest natomiast darowizna w przypadku rozdzielności majątkowej oraz przenoszenia składnika majątkowego z jednego majątku osobistego do drugiego.
Czy darowizna jest dzielona po rozwodzie?
W przypadku rozwodu każdy z byłych małżonków zachowuje darowizny, które zostały włączone do jego majątku osobistego w trakcie trwania małżeństwa. W przypadku darowizn, które zasiliły majątek wspólny (np. z jednoznacznej woli darczyńcy), każdy z małżonków zachowuje ich własność i pozostaje ich właścicielem w równym stopniu. Wynika zatem z tego, że podlegają one równemu podziałowi.
Czy żona zapłaci podatek od darowizny otrzymanej od męża?
Mąż oraz żona, jako najbliższa rodzina, należą do tzw. grupy zerowej. W jej ramach dochodzi do całkowitego zwolnienia z podatku. Co natomiast szczególnie istotne, wymaga to zgłoszenia otrzymanej darowizny do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od chwili wystąpienia darowizny przez osobę obdarowaną. Dotyczy to wszystkich sytuacji, gdy w ciągu ostatnich 5 lat wartość darowizn przekroczy kwotę wolną od podatku.
Źródła
[1] - https://www.podatki.gov.pl/media/9659/broszura_mf_nabycie-spadku-lub-darowizny-w-najblizszej-rodzinie-zwolnienie-od-podatku-sd_ver_1_3.pdf
[2] [3]- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640090059/U/D19640059Lj.pdf
[4] - postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 11 kwietnia 2019 roku, IV CSK 436/18
[5] - https://lexlege.pl/kpc/art-567/
[6] - https://lexlege.pl/kc/art-898/
[7] - https://lexlege.pl/krio/art-34/
