Śmierć właściciela konta – co ze środkami zgromadzonymi na rachunku?

W dzisiejszej publikacji skupimy się na zagadnieniu związanym ze śmiercią właściciela konta. Odpowiemy sobie na szereg pytań związanych z tą problematyką. W dalszej części publikacji odpowiem również na kilka zagadnień natury praktycznej, które mogą być mniej lub bardziej kłopotliwe. Wiele z poruszanych kwestii została również oparta o aktualne wskazówki Rzecznika Finansowego.

Z całą pewnością należy wskazać, że aktualnie obowiązujące przepisy prawa w Polsce w tym zakresie pozwalają nam (w większości przypadków) na bezproblemowe przejście przez proces związany z uzyskaniem informacji o środkach pieniężnych oraz samym ich uzyskaniu po zmarłym, który posiadał rachunek bankowy, spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub lokatę.

Jak bank może dowiedzieć się o śmierci właściela konta?

Co do zasady bank dowiaduje się o śmierci swojego klienta od osób najbliższych tej osoby. Krewni zwykle chcą uregulować sprawy spadkowe, więc informują różne instytucje, w tym bank o śmierci swojego bliskiego. Pamiętajmy, że postępowanie z rachunkami osób zmarłych regulują przepisy: Ustawa – Prawo bankowe oraz regulaminy prowadzenia rachunków w bankach. Co do zasady umowa rachunku bankowego osoby fizycznej wygasa z dniem śmierci posiadacza rachunku.

Co, jeśli nikt nie poinformuje banku o śmierci właściciela konta osobistego? W takim wypadku instytucja nadal będzie prowadzić rachunek. Według prawa będzie on aktywny przez 5 lat – czas liczony jest od wykonania ostatniej operacji bankowej. Po tym czasie, za pomocą weryfikacji numeru PESEL, bank sam sprawdzi, czy właściciel konta nadal żyje.

Jeżeli bank na podstawie danych wynikających z rejestru PESEL, ustali, iż posiadacz rachunku bankowego nie żyje, bank jest zobligowany, aby zawiadomić o tym ewentualnych beneficjentów dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Zastosowanie znajdują tu dwie ważne regulacje prawne:

• Art. 56a ust. 2 pr. bank. – w przypadku powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku, który wydał dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, bank jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić wskazane przez posiadacza rachunku osoby o możliwości wypłaty określonej kwoty.
• Art. 111c pr. bank. – po upływie 2 lat od dnia powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego bank jest obowiązany w terminie 7 dni poinformować pisemnie organ wykonawczy gminy ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego o:
  • dacie powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego;
  • możliwości nabycia przez gminę prawa do środków pieniężnych po śmierci posiadacza rachunku bankowego, zgodnie z art. 935 k.c.

Jak spadkobierca może dowiedzieć się o rachunkach zmarłego?

Teoretycznie sytuacja jest dość skomplikowana. Większość osób myśli, że w takiej sytuacji należy samodzielnie poszukiwać informacji na temat takich rachunków bankowych po zmarłych – np. w dokumentach w domu/mieszkaniu zmarłego lub poprzez bezpośredni kontakt z różnymi bankami. Sytuacja ta uległa zmianie od momentu wprowadzenia do porządku prawnego nowych przepisów prawa bankowego.

Zatem znajdują się w niej informacje dotyczące rachunków prowadzonych na rzecz osób fizycznych, w tym przedsiębiorców oraz małoletnich, a także dane dotyczące rachunków wspólnych.

Centralna informacja jest więc znacznym i realnym ułatwieniem dla osób poszukujących informacji o rachunkach bankowych należących do ich spadkodawców czy nawet ich samych, o których mogli utracić informacje lub nawet zwyczajnie zapomnieć. Centralna informacja zawiera informacje nie tylko o rachunkach bankowych prowadzonych w bankach, ale także w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.

Czy śmierć właściciela konta oznacza rozwiązanie umowy o prowadzenie rachunku?

Odpowiadając wprost należy przywołać regulację wynikającą z art. 59a ust. 1 pkt 1 pr. bank. – umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu z:

• dniem śmierci posiadacza rachunku albo
• upływem 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, a w przypadku, gdy umowa przewiduje prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków, chyba że umowa rachunku oszczędnościowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej była zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat.

Czy można wypłacić pieniądze z konta zmarłej osoby?

Tak. Takie działanie jest możliwe i prawnie dozwolone, jeżeli wynika ze stosownego tytułu prawnego. O tej okoliczności (tytułach prawnych) traktuję szerzej w dalszej części publikacji.

Kto może wypłacić pieniądze z konta zmarłego właściciela rachunku?

Pieniądze z rachunku bankowego zmarłej osoby mogą wypłacić spadkobiercy wskazani w testamencie. W przypadku, jeśli testament nie jest sporządzony, otrzymanie pieniędzy z konta bankowego zmarłej osoby następuje według zasad dziedziczenia ustawowego w następującej kolejności:

• dzieci i małżonek – partner zmarłego według prawa musi otrzymać przynajmniej 25% całości spadku,
• rodzice,
• rodzeństwo,
• dziadkowie,
• pasierbowie i pasierbice,
• w przypadku braku osób uprawnionych do dziedziczenia, pieniądze przejmuje gmina, w której mieszkał zmarły.

Nieco inaczej wygląda sprawa rachunków objętych wspólnotą majątkową małżonków. Jeżeli jest to rachunek wspólny i na konto zmarłego wpływało wynagrodzenie, pozostający przy życiu małżonek może żądać wypłaty połowy środków. Pozostała kwota podlega dziedziczeniu i jest wypłacana po przedstawieniu dokumentów spadkowych.

Spadkobiercy będą mieć też dostęp do historii dziedziczonego konta bankowego, bo wstępują w sferę praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Wszelkie prawa i obowiązki właściciela konta bankowego wynikające z umowy rachunku bankowego przechodzą na spadkobierców. Dlatego sprawdzenie historii transakcji jest możliwe w takim zakresie, w jakim uprawniony był do tego zmarły.

Czy z konta osoby zmarłej można wypłacić pieniądze na pogrzeb?

Tak. Taką sytuację przewiduje wprost regulacja wynikająca z treści art. 55 pr. bank. W przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków:

• kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawiła rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów – w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku;
• kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Ta kwota nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Dalej wyjaśniam, że bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w pkt 2 powyżej, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Dodatkowo bank nie odpowiada za szkody wynikające z wykonania czynności, o których mowa powyżej. Wyłączną odpowiedzialność w tym zakresie ponosi organ wypłacający świadczenie lub uposażenie, który wystąpił z wnioskiem.

Czy za wypłatę pieniędzy z konta po śmierci jego właściciela może grozić kara?

Tak. Do momentu, gdy nie dysponujemy tytułem prawnym do tej czynności nie możemy rozdysponować dowolnie pieniędzmi, które zostały zgromadzone na rachunku bankowym zmarłego.

Należy jednoznacznie wskazać – wypłata środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym zmarłej osoby sama w sobie bez podjęcia jakichkolwiek innych kroków jest nielegalna. Temu, kto dopuszcza się takiej czynności grozi odpowiedzialność zarówno na gruncie przepisów cywilnych oraz karnych (wszystko uzależnione jest od skali naruszenia, wartości środków zgromadzonych na rachunku bankowym, okoliczności etc.).

Aby legalnie pobrać (wypłacić pieniądze) środki z rachunku bankowego po zmarłej osobie należy posiadać stosowny tytuł prawny. Opisując to bardziej precyzyjnie wskazuję, że do uzyskania wypłaty środków zgromadzonych na rachunku bankowym po zmarłej osobie, wymagane jest przedłożenie odpowiedniego dokumentu, z którego będzie wynikać tytuł prawny, potwierdzający fakt dziedziczenia po zmarłym.

Może to być wydane przez sąd postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub też notarialne poświadczenie dziedziczenia. W sytuacji, gdy do spadkobrania zostanie powołana więcej niż jedna osoba, niezbędne będzie przedstawienie także dokumentu potwierdzającego dokonanie działu spadku. W myśl art. 1037 § 1 k.c., dział spadku może nastąpić na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami lub na mocy orzeczenia sądu, wydanego na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Czy po śmierci właściciela konta pełnomocnictwo do rachunku jest nadal skuteczne?

Po pierwsze zawsze należy ustalić czy wraz ze śmiercią posiadacza rachunku bankowego nie doszło do rozwiązania umowy rachunku. Dopiero w takim wypadku można podjąć rozważania związane z dalszym istnieniem oraz skutecznością udzielonych pełnomocnictw do rachunku bankowego.

Jeżeli umowa rachunku bankowego pozostaje w mocy pomimo śmierci posiadacza rachunku, wówczas wskazać należy, że przepisy ustawy – prawo bankowe nie regulują wprost kwestii związanych z dalszym istnieniem pełnomocnictwa po śmierci posiadacza rachunku bankowego. Oznacza to nic innego, jak to, że swoje zastosowanie znajdą tutaj normy zawarte w treści przepisów ogólnych – k.c.

Czy można zabezpieczyć swoje konto na wypadek śmierci?

Zdecydowanie tak. Czynność ta jest powszechnie nazywana dyspozycją wkładem na wypadek śmierci. W praktyce występuje ona coraz częściej, dlatego warto jest przyjrzeć się tej możliwości bliżej. Niewątpliwą zaletą takiego rozwiązania jest fakt, iż zgodnie z art. 56 ust. 5 pr. bank. kwoty pochodzące z dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie wchodzą do spadku po posiadaczu rachunku.

Okoliczność ta często jest istotnym aspektem, który przemawia za ustanowieniem dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Jest to jedna z najczęściej wybieranych opcji zabezpieczenia swojego konta na wypadek śmierci.

Dodatkowo można w testamencie wskazać wprost rachunki bankowe – to również jest zabezpieczenie (zabezpieczenie w wiedzę na temat ich istnienia) dla spadkobierców. Jest to spore ułatwienie dla nich, szczególnie, gdy spadkobiercami są osoby, które nie posiadają stosownej wiedzy i doświadczenia w tym zakresie.

Czy spadkobiercy mogą podważyć dyspozycję na wypadek śmierci?

Tematyka dyspozycji na wypadek śmierci jest niezwykle złożona, ale i ciekawa. Po pierwsze wyjaśniam, że przedmiotową kwestię reguluje art. 56 pr. bank.

Posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty (jest to tzw. dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).

Dalej wskazuję, że kwota wypłaty, o której mowa powyżej bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku (wyjaśnienie praktyczne – zgodnie ze stanem na dzień 7 maja 2024 r. kwota ta może wynosić mnożnik 7 768,33 złotych * 20 = 155 366,60 złotych).

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana na piśmie. Jeżeli posiadacz rachunku wydał więcej niż jedną dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, a łączna suma dyspozycji przekracza limit, o którym powyżej (155 366,60 złotych) dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej. Warto jest podkreślić również, że wypłacona kwota nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku.

Spadkobiercy zmarłego posiadacza rachunku bankowego lub lokaty oczywiście mogą próbować podważyć dyspozycję na wypadek śmierci, jednakże w praktyce jest to bardzo trudne. Oczywiście mogą dochodzić kwot przewyższających dyspozycję na wypadek śmierci właściciela konta lub lokaty.

Ważne jest, że kwota ta (w granicach ustalonego wyżej limitu) nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku bankowego lub lokaty, co oznacza, że spadkobiercy w tym zakresie nie mają możliwości podjęcia skutecznych działań przeciwko dysponentowi tych środków.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 2488)
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
3. https://rf.gov.pl/baza-wiedzy/co-z-pieniedzmi-po-smierci-porady/

Adrian Chruszcz

RedaktorRedaktor

[email protected]

Prawnik z blisko 10-letnim doświadczeniem zawodowym. Wieloletni współpracownik największego wydawnictwa prawniczego w Polsce. Wyznaje zasadę, że większość nawet najbardziej skomplikowanych zagadnień można wyjaśnić w przystępny i zrozumiały dla każdego czytelnika sposób. Po godzinach zainteresowany historiami kryminalnymi i retrogamingiem.

Zobacz inne wpisy tego autora »

Komentarze:

Subscribe

Powiadom o

nowych dalszych komentarzachnowych odpowiedziach na moje komentarze

Label

Imię*

E-mail

Δ

Label

Imię*

E-mail

Δ

10 komentarzy

najnowszy

najstarszy oceniany

Inline Feedbacks

View all comments

Paweł

1 rok temu

Nie prawda.Konto bankowe zostaje zablokowane w momencie wydania aktu zgonu z usc.

7

Odpowiedz

Anna

1 rok temu

santander od 4 miesięcy po dostarczeniu poświadczenia dziedziczenia nie wypłaca środków. czy jest jakiś ustawowy termin na wypłatę

5

Odpowiedz

Eliza

1 rok temu

Witam. Zmarła moja mama rok temu. Na koncie duża suma pieniędzy, do konta był upoważniony tylko brat. Miał podzielić się że mną pieniędzmi. Przez rok nie założył sprawy tylko zbywa!!! O co mu chodzi??? Czy jest jakiś termin na złożenie sprawy o podział majątku? Proszę o odp..

3

Odpowiedz

Jaro

1 rok temu

Mimo, iż prawo zezwala na wypłatę środków na pokrycie kosztów pogrzebu nawet osobie nie będącej spadkobiercą, bank (w moim przypadku Santander) robi wszystko, by wypłatę utrudnić. Po śmierci syna zmuszony byłem do odbycia kilku wizyt w oddziale. Nie dano wiary, że jako ojciec jestem uprawniony, zmuszono do notarialnego poświadczenia prawa dziedziczenia. Obecnie etap złożenia skargi do rzecznika finansowego. Wszystko o kilkaset ..max tysiąc złotych z ostatniej wypłaty syna :/

2

Odpowiedz

Michalina

2 lat temu

Polecam firmę jaki spadek pl, pomogli mi w znalezieniu kont po zmarłym tacie i dzięki temu mogłam odzyskać pieniądze, które tam były

-9

Odpowiedz

Pokaż więcej komentarzy