Wierzytelność to termin, który często pojawia się w kontekście finansów, biznesu i prawa, ale nie zawsze jest dobrze rozumiany. Często uznaje się, że wierzytelność jest tym samym, co dług, ale nie jest to pełne znaczenie tego pojęcia. Co dokładnie oznacza? Co warto wiedzieć o wierzytelności? Sprawdź!
- 1. Czym jest wierzytelność?
- 2. Wierzytelność a dług
- 3. Wierzytelność a należność i zobowiązanie w świetle prawa
- 4. Kim jest dłużnik?
- 5. Kiedy powstaje wierzytelność?
- 6. Najczęściej spotykane rodzaje wierzytelności
- 7. Na czym polega dochodzenie wierzytelności?
- 7.1. Sprzedaż wierzytelności – co to znaczy, że dług został sprzedany?
- 8. Warto wiedzieć
Wierzytelność to jeden z podstawowych terminów prawa zobowiązaniowego. Pojęcie wierzytelności, choć wiąże się z długiem, nie jest jego synonimem. Czy wiesz, że z wierzytelnością każdy człowiek styka się na co dzień? Także Ty, choć możesz nie mieć tego świadomości. Wiedza na temat tego, czym dokładnie jest wierzytelność, kiedy powstaje i czy może dojść do jej przedawnienia, i dla Ciebie może być przydatna.
Czym jest wierzytelność?
Wierzytelność należy rozumieć jako prawo jednej ze stron do oczekiwania, by druga strona (dłużnik) spełniła określone umownie świadczenie. Innymi słowy, jest to uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia z określonego stosunku zobowiązaniowego. Jest to prawo majątkowe, które może dotyczyć zarówno pieniędzy, jak i np. rzeczy.
Wierzytelność a dług
Pojęcie wierzytelności można też zdefiniować jako przeciwieństwo długu.
- Pojęcie długu odnosi się bowiem do niespłaconego przez winnego zobowiązania finansowego lub rzeczowego wobec kredytodawcy.
- Wierzytelność to prawo, które upoważnia wierzyciela do otrzymania świadczenia od dłużnika. Jeśli więc zawierasz umowę kredytową, bank staje się wierzycielem, a wierzytelność jest dla niego zabezpieczeniem spłaty. Natomiast Ty jako kredytobiorca jesteś dłużnikiem, który zobowiązuje się do spłaty długu.
Wierzytelność a należność i zobowiązanie w świetle prawa
Z pojęciem wierzytelności wiążą się też takie terminy jak należność i zobowiązanie.
O należności można mówić chociażby wtedy, kiedy zdecydujesz się na ustalonych warunkach pożyczyć (np. od banku) środki pieniężne. W takiej sytuacji bank występuje w roli wierzyciela, a Ty w roli dłużnika. Zawarcie takiej umowy skutkuje pojawieniem się po jednej stronie należności, a po drugiej długu.
Czym zatem wierzytelność różni się od należności? Głównym czynnikiem jest tu rodzaj świadczeń, jakie obejmują. Należność odnosi się tylko do świadczenia pieniężnego, podczas gdy wierzytelność obejmuje świadczenia pieniężne i rzeczowe. Wierzytelność to zatem każde uprawnienie wierzyciela do żądania świadczenia od dłużnika. W świetle prawa należność jest natomiast prawem osoby fizycznej lub prawnej do otrzymania świadczenia pieniężnego na podstawie zawartej uprzednio umowy, w określonym terminie i kwocie.
Natomiast zobowiązanie to stosunek cywilnoprawny, który łączy się bezpośrednio z pojęciem należności i ma odwrotne znaczenie. Zobowiązania są regulowane w księdze trzeciej Kodeksu cywilnego zwanej prawem zobowiązań.
Zgodnie z art. 353 KC: „Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.”
Oznacza to, że należność jest prawem do dochodzenia od dłużnika zwrotu długu, a zobowiązanie jest obowiązkiem dłużnika do wywiązania się z umowy zawartej z wierzycielem. Najprostszym przykładem jest pożyczka pieniędzy – wówczas powstaje zobowiązanie spłaty długu.
Kim jest dłużnik?
Zastanawiasz się, kim jest dłużnik? Według najprostszej definicji jest to osoba zalegająca komuś z zapłatą – co ważne, niezależnie od tego, czy termin płatności minął, czy też nie. Zgodnie z orzecznictwem sądowym jest to „strona zobowiązana w stosunku prawnym zobowiązaniowym do spełnienia świadczenia wobec wierzyciela”. Dług istnieje zatem do momentu spłacenia świadczenia pieniężnego lub rzeczowego wobec kredytodawcy czy też innego wierzyciela. Jeśli zatem masz kredyt, możesz być nazywany dłużnikiem – nawet jeśli spłacasz wszystkie raty w terminie.
W postępowaniu egzekucyjnym w administracji zamiast słowa „dłużnik” używa się słowa „zobowiązany”.
Kiedy powstaje wierzytelność?
Prawo do wierzytelności może powstawać na skutek bardzo wielu zdarzeń. Najczęściej dochodzi do tego w wyniku sporządzenia umowy pomiędzy kredytodawcą a kredytobiorcą w formie pisemnej lub ustnej. Jeśli zatem zaciągniesz kredyt w banku, staniesz się dłużnikiem, a bank wierzycielem.
Powstanie wierzytelności może mieć jednak również związek ze zwykłymi, codziennymi sytuacjami, takimi jak zakupy w sklepie. Sprzedawca staje się wówczas wierzycielem, a więc wychodzącym z żądaniem spełnienia świadczenia, czyli otrzymania zapłaty za towar.
Warto wiedzieć! Źródłem wierzytelności może być także tzw. delikt, czyli czyn niedozwolony (np. akt wandalizmu).
Kodeks cywilny głosi, że: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” (art. 415), „Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.” (art. 416). Oznacza to, że gdy po stronie pokrzywdzonego powstaje wierzytelność, ma on prawo domagać się naprawienia szkody lub zadośćuczynienia od sprawcy.
Przykładowo, jeśli sąsiad wjedzie samochodem w Twój płot, uszkadzając go przy tym, stajesz się wierzycielem, który może domagać się odpowiedniej rekompensaty.
Najczęściej spotykane rodzaje wierzytelności
Istnieje wiele rodzajów wierzytelności, ponieważ można je klasyfikować według różnych kryteriów. Jeden z podziałów uwzględnia działalność działalnością samego wierzyciela. W tym kontekście wyróżniane są przede wszystkim:
- wierzytelność bankowa – związana z wszelkimi działaniami bankowymi; zazwyczaj powstaje przy udzieleniu przez bank kredytu lub pożyczki; innymi słowy, wierzytelnością bankową są wszystkie zobowiązania, w których wierzycielem jest bank;
- wierzytelność ubezpieczeniowa – związana ze stosunkiem ubezpieczenia; wierzytelnością ubezpieczeniową są wszystkie zobowiązania, w których wierzycielem jest zakład ubezpieczeniowy; w takim przypadku dłużnikiem jest ubezpieczający lub osoba trzecia (np. sprawca szkody);
- wierzytelność handlowa – wynikająca z transakcji handlowej (z tytułu sprzedaży towarów); w tym przypadku wierzycielem jest sprzedawca;
- wierzytelność podatkowa – wynikająca z przepisów podatkowych; w tym przypadku wierzycielem są organy podatkowe (np. podatek dochodowy, podatek VAT);
- wierzytelność cywilnoprawna – wynikająca z umów cywilnoprawnych (np. umowa o dzieło, umowa najmu itp.).
Ponadto wierzytelności można podzielić m.in. na wymagalne i niewymagalne:
- wierzytelność niewymagalna – to taka, która już powstała, ale której nie trzeba jeszcze spłacać; chodzi tu o zobowiązania, których termin spłaty jeszcze nie został przekroczony;
- wierzytelność wymagalna – to takie zobowiązanie prawne, zgodnie z którym dłużnik musi spłacić dług natychmiast; wierzytelności wymagalne to zatem te, których termin płatności już upłynął.
Inny podział obejmuje wierzytelności zabezpieczone i niezabezpieczone:
- wierzytelność zabezpieczona – to taka, która w przypadku braku spłaty przez dłużnika świadczenia umożliwia pokrycie całości lub części roszczeń wierzyciela z tytułu zabezpieczenia; najpowszechniej stosowanym zabezpieczeniem wierzytelności jest hipoteka, ale może to być też np. poręczenie, weksel, zastaw itp.
- wierzytelność niezabezpieczona – to taka, która przy braku spłat należności przez dłużnika nie ma żadnego zabezpieczenia.
Zestawienie poszczególnych rodzajów wierzytelności przedstawia poniższa tabela:
| Kryterium klasyfikacji | Rodzaj wierzytelności |
Rodzaj wierzyciela | Wierzytelność bankowa |
| Wierzytelność ubezpieczeniowa | |
| Wierzytelność handlowa | |
| Wierzytelność podatkowa | |
| Wierzytelność cywilnoprawna | |
Wymagalność | Wierzytelność wymagalna |
| Wierzytelność niewymagalna | |
Zabezpieczenie | Wierzytelność zabezpieczona |
| Wierzytelność niezabezpieczona |
Na czym polega dochodzenie wierzytelności?
Dochodzenie wierzytelności to inaczej proces odzyskiwania należności. Jeżeli dłużnik nie wywiązuje się ze swoich obowiązków względem wierzyciela, ten ma prawo podjąć określone kroki, prowadzące np. docelowo do egzekucji komorniczej. Taka możliwość pojawia się, gdy wierzytelność staje się wierzytelnością wymagalną (czyli termin spłaty już minął). Najpierw jednak wierzyciel musi wykazać, że posiada tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi. Aby go uzyskać, najczęściej musi skierować sprawę do sądu.
W przypadku problemów z odzyskaniem należności wierzyciel może też próbować zawrzeć z dłużnikiem ugodę, np. w wyniku skutecznej windykacji pozasądowej. Innym rozwiązaniem jest sprzedaż wierzytelności.
Sprzedaż wierzytelności – co to znaczy, że dług został sprzedany?
Przy sprzedaży wierzytelności wierzyciel przenosi jej własność na podmiot trzeci za określoną cenę. Istnieją firmy specjalizujące się w skupowaniu wierzytelności, które oferują natychmiastową zapłatę wierzycielom chcącym odzyskać natychmiast przynajmniej część należności. Dlatego też osoby zalegające ze spłatą zobowiązań czasami mogą mieć styczność z sytuacją, w której dochodzi do zmiany wierzyciela.
Przykład. Pan Andrzej zaciągnął kredyt gotówkowy w banku na kwotę 4000 zł. Po kilku miesiącach przestał spłacać raty. Bank postanowił sprzedać dług firmie zarządzającej wierzytelnościami. Od teraz to ona zajmuje się odzyskiwaniem środków od pana Andrzeja.
Oznacza to, że dług trzeba spłacić nowemu wierzycielowi. Taka sytuacja jest możliwa, ponieważ wierzytelność należy do praw majątkowych.
Warto wiedzieć
- Wierzytelność jest odwrotnością terminu długu, czyli niespłaconego przez winnego zobowiązania finansowego lub rzeczowego wobec kredytodawcy. Tym pojęciem określa się prawo jednej ze stron (wierzyciela) do oczekiwania, aby druga strona (dłużnik) spełniła określone umownie świadczenie (najczęściej związane z zapłatą).
- Wierzytelność jest prawem wierzyciela do świadczenia, które jest zobowiązany zapłacić mu dłużnik. Prawo to może być zbyte, a więc przekazane na rzecz innego podmiotu (np. firmy skupującej długi).
- Istnieją różne rodzaje wierzytelności, w tym wierzytelność niewymagalna (taka, której termin płatności jeszcze nie minął) i wymagalna, zabezpieczona i niezabezpieczona. Stosuje się także podział na typy mające określone cechy charakterystyczne, najczęściej związane z działalnością wierzyciela – w tym kontekście wyróżnia się wierzytelność bankową, wierzytelność ubezpieczeniową itp.
- Wierzytelność powstaje nie tylko w momencie zaciągania długu (np. brania pożyczki, kredytu), ale także przy codziennych czynnościach (np. zakupach w sklepie). Może też powstać na skutek dokonania czynu niedozwolonego.
- Gdy wierzytelność staje się wymagalna (tzn. termin spłaty już minął), wierzyciel ma prawo skorzystać z różnych metod odzyskania świadczenia od dłużnika, w tym egzekucji komorniczej.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy można sprzedać wierzytelność?
Tak, w świetle prawa wierzytelność może być kupiona lub sprzedana. Sprzedaż wierzytelności oznacza przeniesienie jej w drodze umowy cesji na inną osobę. Tym samym wierzyciel zrzeka się wierzytelności i otrzymuje za to określoną zapłatę (zwykle część wartości zobowiązania), a nabywca przejmuje na siebie zadanie odzyskania długu od dłużnika.
Czym jest cesja wierzytelności?
Cesja wierzytelności polega na przekazaniu uprawnień do wierzytelności innemu podmiotowi. W praktyce jest to sprzedaż wierzytelności pozwalająca przekazać ciężar windykacji na inny podmiot.
Kto ma wierzytelność, a kto dług?
Prawo majątkowe w postaci wierzytelności przysługuje wierzycielowi. Ma on uprawnienia do otrzymania świadczenia od dłużnika. Dłużnik ma dług.
Czy wierzytelność może ulec przedawnieniu?
Wierzytelność to prawo majątkowe, które po określonym czasie ulega przedawnieniu. Termin przedawnienia wynosi 6 lat lub 3 lata w przypadku świadczeń okresowych lub związanych z działalnością gospodarczą.
