W dzisiejszej publikacji skupimy się na wyjaśnieniu zagadnienia związanego z rozdzielnością majątkową w małżeństwie. Jest to temat, który z biegiem lat sukcesywnie zyskuje na popularności. Dlatego też tak ważne jest precyzyjne jego wyjaśnienie, określenie konkretnych przepisów, które odnoszą się do poruszanej problematyki oraz wskazanie przykładów z życia codziennego, które najlepiej obrazują analizowaną tematykę.
- W jakiej sytuacji może powstać rozdzielność majątkowa?
- Rozdzielność majątkowa w małżeństwie – kiedy może powstać?
- Co może być przyczyną ustanowienia rozdzielności majątkowej w małżeństwie?
- Jakie dokumenty są potrzebne do ustanowienia rozdzielności majątkowej?
- Czy możliwe jest ustanowienie rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa?
- Ile kosztuje rozdzielność majątkowa w małżeństwie?
- Warto wiedzieć
W dalszej części publikacji odpowiemy sobie na pytania – kiedy może powstać rozdzielność majątkowa, w jakich sytuacjach może powstać, w jakich trybach. Często przy rozdzielności majątkowej pojawiają się również pytania związane z kosztami jej ustanowienia w zależności od wybranej opcji jej wprowadzenia w życie.
Rozdzielność majątkowa pozwala często uniknąć problemów prawnych i finansowych w odniesieniu do drugiego współmałżonka. Warto jest również wskazać, że rozdzielność majątkowa małżeńska może zostać ustanowiona zarówno w sytuacji zgodnych intencji obu stron oraz w przypadku braku takiej zgodności – jest to niezwykle istotna okoliczność, gdyż często daje jednemu z małżonków możliwość uwolnienia się od negatywnej sytuacji prawno-finansowej, którą może generować współmałżonek z uwagi na różnego rodzaju działania lub zaniechania.
Warto jest wyjaśnić, że co do zasady z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Mowa tu o ustawowej wspólności majątkowej. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
W jakiej sytuacji może powstać rozdzielność majątkowa?
Tytułem wstępu należy wskazać, że w momencie zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami, z mocy ustawy, wspólność majątkowa. Oznacza to, że od tej pory dobra nabyte w czasie trwania małżeństwa zarówno przez każdego z małżonków z osoba lub wspólnie, stanowią majątek wspólny należący do obojga małżonków.
O rozdzielności majątkowej możemy mówić w sytuacji, gdy każdy z małżonków ma swój majątek osobisty, którym zarządza bez uzyskiwania zgody drugiego współmałżonka. Wówczas jest to sytuacja, którą nazywamy małżeńską rozdzielnością majątkową (mowa tu o ustroju wspólności majątkowej).
Co do zasady występują dwie sytuacje, w których może powstać rozdzielność majątkowa małżeńska.
Pierwszą z nich jest umowa majątkowa małżeńska. Umowę majątkową małżeńską podpisuje się u notariusza. Zgodnie z art. 47 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2023 r. poz. 2809) – zw. dalej: „Kodeks” – małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa).
Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej. Dodatkowo należy wskazać, że każdy małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.
Ciekawe stanowiska zaprezentowane przez Sąd Najwyższy, odnoszące się do poruszanego zagadnienia:
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt: IV CSK 492/18:
„Do umowy majątkowej rozszerzającej wspólność majątkową małżeńską w ramach, której dochodzi do włączenia majątku osobistego małżonka do majątku wspólnego nie stosuje się w drodze analogii przepisów regulujących odwołanie darowizny (art. 898 k.c.) co wynika z treści art. 889 pkt 1 k.c., wyjątku instytucji odwołania darowizny od zasady, że umów należy dotrzymywać, którego nie należy interpretować rozszerzająco, braku podstaw do uznania by w przypadku regulacji ustrojowych stosunków majątkowych występowała „luka w prawie” uzasadniająca stosowanie analogii legis oraz możliwości poszukiwania przez małżonka dotkniętego nieetycznym postępowaniem współmałżonka ochrony w ramach szerokiej formuły art. 43 § 2 Kodeksu.”.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2012 r., sygn. akt: III CZP 60/12:
„Wierzytelność z tytułu świadczenia emerytalno-rentowego należy do majątku osobistego (odrębnego) małżonka.”.
Drugą z nich jest ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd rozdzielności majątkowej (orzeczenie sądu na drodze postępowania sądowego). Zgodnie z art. 52 Kodeksu – z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Nalej należy wskazać, że ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej.
Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.
Ciekawe stanowiska zaprezentowane przez Sąd Najwyższy, odnoszące się do poruszanego zagadnienia:
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2023 r., sygn. akt: I CSK 4573/22:
„Orzeczeniu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej skutek wsteczny powinien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych. Wspólność majątkowa jest przypisaną małżeństwu jego cechą ustrojową. Stąd też orzeczenie jej zniesienia może nastąpić tylko w okolicznościach wyjątkowych, a w żadnym wypadku nie wcześniej niż w dniu, w którym aktualnie staje się ustalenie istnienia ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 Kodeksu. Ocena tych okoliczności przez Sąd zależy każdorazowo od konkretnych okoliczności faktycznych, gdyż musi mieć charakter zindywidualizowany.”.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2022 r., sygn. akt: I CSK 3074/22:
„Występująca w art. 52 § 1 Kodeksu klauzula „ważnych powodów” ma charakter elastyczny i pozostawia sądowi meriti szeroki margines swobody, wymagający subiektywnej i zindywidualizowanej oceny w każdej sprawie. Nie każda postać separacji faktycznej może stanowić ważny powód ustanowienia rozdzielności majątkowej.”.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 grudnia 2022 r., sygn. akt: I CSK 3491/22:
„Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia (art. 52 § 2 zd. 1 Kodeksu), przy czym w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Ocena, czy chwilą, z którą ma zostać ustanowiona rozdzielność majątkowa, ma być data wydania wyroku, wniesienia pozwu czy też inny dzień, w szczególności poprzedzający wytoczenie powództwa, podlega swobodnemu uznaniu sądu. Niedopuszczalne jest jedynie oznaczenie chwili ustania wspólności z dniem późniejszym od daty uprawomocnienia się wyroku.”.
Warto jest wyjaśnić, że w sprawach o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą działać nie osobiście, a przez ustanowionego pełnomocnika – okoliczność ta jest niezwykle istotna, szczególnie, gdy małżonkowie chcą być reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcę prawnego – co jest okolicznością sugerowaną i często stosowaną).
Rozdzielność majątkowa w małżeństwie – kiedy może powstać?
W tym miejscu warto jest wyjaśnić, kiedy może powstać rozdzielność majątkowa w małżeństwie. Rozdzielność majątkowa w małżeństwie może powstać zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego oraz w trakcie trwania małżeństwa.
Co może być przyczyną ustanowienia rozdzielności majątkowej w małżeństwie?
Do przyczyn ustanowienia rozdzielności majątkowej w małżeństwie możemy zaliczyć m.in:
- dążenie do posiadania odrębnych majątków osobistych przez oboje małżonków (podział majątku);
- niegospodarne zarządzenie majątkiem wspólnym przez rozrzutnego małżonka;
- choroba alkoholowa, która wpływa na kondycję finansową małżeństwa;
- rażąca rozrzutność (niegospodarności);
- celowe i bezzasadne chylanie się od pomnażania (powiększania) majątku przez jednego z małżonków;
- takie zarządzanie majątkiem wspólnym przez jednego z małżonków, które skutkuje zatrzymywaniem majątku wyłącznie dla jednego z małżonków;
- z mocy prawa (zgodnie z art. 53 Kodeksu – rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy);
- separacja małżonków (zgodnie z art. 54 Kodeksu – orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Natomiast z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej);
- w sytuacji, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, która może być ryzykowna dla interesów majątkowych małżonków, warto jest podjąć decyzję o ustanowieniu rozdzielności majątkowej;
- dysproporcja posiadanych majątków (wielkości posiadanego majątku przez każdego ze współmałżonków).
Na marginesie powyższego – warto jest również dodatkowo wyjaśnić jakie są przedmiotowe ograniczenia umowy rozszerzającej wspólność. Zgodnie z art. 49 Kodeksu – nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności majątkowej na:
- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
Należy również podkreślić, że w razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.
Jakie dokumenty są potrzebne do ustanowienia rozdzielności majątkowej?
Do ustanowienia rozdzielności majątkowej wymagane jest posiadanie niezbędnych dokumentów. Do takich dokumentów zaliczamy dokumenty tożsamości stron (małżonków lub przyszłych małżonków) oraz odpis skrócony aktu małżeństwa (jeżeli rozdzielność majątkowa ustanawiana jest po zawarciu małżeństwa).
Czy możliwe jest ustanowienie rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa?
Zdecydowanie tak. Możliwe jest ustanowienie rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa – zarówno w trybie umowy przed notariuszem oraz przed sądem (rozdzielność majątkowa przed notariuszem oraz rozdzielność majątkowa przed sądem – o czym szerzej wyżej).
Ile kosztuje rozdzielność majątkowa w małżeństwie?
W tym miejscu należy wskazać na dwie okoliczności.Pierwsza dotyczy ustanowienia rozdzielności majątkowej przed notariuszem. Wówczas koszt takiej rozdzielności majątkowej wynosi do 400,00 złotych (sama taksa notarialna). Realnie koszt ten może wynosić około 600,00 złotych. Druga dotyczy sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej, której koszt może wynosić 200,00 złotych plus dodatkowe koszty m.in. związane z wynagrodzeniem dla profesjonalnego pełnomocnika etc.
Źródła:
- https://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/IV%20CSK%20492-18.pdf
- https://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia2/III%20CZP%2060-12.pdf
- https://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/i%20csk%204573-22.pdf
- https://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/OrzeczeniaHTML/I%20CSK%203491-22.docx.html
Warto wiedzieć
- Istnieją dwa sposoby na dokonanie rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Pierwszym z nich jest tzw. umowna rozdzielność majątkowa (podpisanie intercyzy), drugim zaś tzw. sądowa rozdzielność majątkowa.
- Intercyza to nic innego jak umowa notarialna, którą zawierają małżonkowie przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie jego trwania w celu uregulowania swojego majątku (tzw. majątkowa umowa małżeńska).
- W sprawach o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą działać nie osobiście, a przez ustanowionego pełnomocnika.
- W sprawach o ustanowienie rozdzielności majątkowej warto jest korzystać z pomocy profesjonalnych pełnomocników – adwokatów lub radców prawnych.
- Warto jest pamiętać, na czym polega rozdzielność majątkowa – jest to sytuacja prawna, w której każda strona (każdy z małżonków) posiada swój odrębny majątek.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czym różni się intercyza od rozdzielności majątkowej?
Intercyza, nazywana również umową majątkową małżeńską, jest aktem zawieranym między małżonkami lub przyszłymi małżonkami, który tworzy układ odmienny od ustroju standardowej wspólności majątkowej. Jest to nazwa dokumentu, który wprowadza w życie rozdzielność majątkową.
Czy można ustanowić rozdzielność majątkową przez zawarciem małżeństwa?
Oczywiście, że tak. Potocznie nazywane jest to intercyzą małżeńską. Co do zasady większość małżonków decyduje się na ustanowienie rozdzielności majątkowej jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego.
Czy rozdzielność majątkowa wpływa na dziedziczenie?
Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć negatywnie. Nie. Rozdzielność majątkowa co do zasady nie wpływa na dziedziczenie.
Czy rozdzielność majątkowa jest przeszkodą w ubieganiu się o rentę po współmałżonku?
Nie. Warto jest wyjaśnić, że ustanowienie rozdzielności majątkowej nie jest przeszkodą do skutecznego ubiegania się o rentę po zmarłym współmałżonku. Należy o tym pamiętać w kontekście ubiegania się o rentę po współmałżonku.
Czy rozdzielność majątkowa wpływa na zdolność kredytową?
Tak. Okoliczność rozdzielności majątkowej może mieć wpływ na zdolność kredytową. W szczególności, gdy jeden ze współmałżonków nie posiada dochodów, co negatywnie wpływa na zdolność kredytową w ujęciu ogólnym.
Jak rozdzielność majątkowa małżonków wpływa na odpowiedzialność za zaciągnięte długi?
Rozdzielność majątkowa małżonków istotnie wpływa na odpowiedzialność za zaciągnięte długi. W takiej sytuacji każdy z małżonków odpowiada za swoje długi i zobowiązania. Jest to korzystne w sytuacji, gdy chcemy uchronić drugiego małżonka przed negatywnymi skutkami finansowymi decyzji np. ryzykownych decyzji biznesowych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Czy rozdzielność majątkową trzeba zgłosić do urzędu skarbowego?
W sytuacji, gdy małżonkowie mają rozdzielność majątkową nie mogą wspólnie rozliczać się z podatku dochodowego od osób fizycznych. Oznacza to, że każdy z małżonków musi złożyć odrębne zeznanie podatkowe przed urzędem skarbowym. W takiej sytuacji należy poinformować urząd skarbowy.
Czy można podzielić majątek wspólny w trakcie trwania małżeństwa?
Umowny podział majątku wspólnego podczas trwania małżeństwa jest możliwy, jednakże wymaga zgodnego porozumienia pomiędzy małżonkami oraz podjęcia działań przed notariuszem.
