Wskaźnik PKB często jest używany jako wyznacznik sytuacji gospodarczej danego państwa. Jest to jeden z mierników makroekonomicznych, który w odpowiednim kontekście może posłużyć do oceny wartości gospodarki i dobrobytu w danym kraju. Czym tak naprawdę jest produkt krajowy brutto? O czym mówi i jak się go oblicza? Wyjaśniamy!
Według najnowszych danych GUS w I kwartale 2024 r. Polska odnotowała wzrost PKB rok do roku o 2%. Dynamika realnego produktu krajowego brutto w tym kwartale wyniosła 102. Według komentatorów oznacza to, że polska gospodarka nabiera rozpędu. Aby móc zrozumieć, na jakiej podstawie są wyciągane tego typu wnioski, należy dowiedzieć się, czym tak naprawdę jest produkt krajowy brutto.
Co to jest PKB? Czym jest produkt krajowy brutto?
PKB, czyli produkt krajowy brutto jest obecnie jednym z podstawowych mierników efektów pracy społeczeństw.
Metoda produkcyjna
Według najprostszej definicji (podejście od strony produkcji, ang. production approach) mierzy on sumę wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym kraju i w określonym czasie (w ciągu roku lub kwartału).
Tę sumę powiększa się o kwotę podatków od produktów i importu oraz pomniejsza o dotacje. Produkt krajowy brutto jest zatem sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące.
Metoda wydatkowa
Podejście od strony rozdysponowania (metoda wydatkowa, ang. expenditure approach) mówi, że PKB stanowi sumę końcowego wykorzystania wyrobów i usług przez jednostki instytucjonalne będące rezydentami (spożycia i akumulacji brutto). Sumę tę powiększa się o eksport, a pomniejsza o import towarów i usług. Według tego założenia produkt krajowy brutto jest w przybliżeniu równy wydatkom wszystkich nabywców dóbr finalnych wytworzonych w ciągu roku.
Metoda dochodowa
O produkcie krajowym brutto można też mówić od strony dochodów (metoda dochodowa, ang. income approach). Wówczas PKB stanowi sumę rozchodów na rachunku tworzenia dochodów gospodarki ogółem, czyli: kosztów związanych z zatrudnieniem, podatków związanych z produkcją i importem pomniejszonych o dotacje, nadwyżki operacyjnej brutto oraz dochodu mieszanego gospodarki ogółem. Tym samym wielkość produktu krajowego brutto równa się sumie dochodów wszystkich właścicieli czynników produkcji.
Takie definicje są stosowane przez Główny Urząd Statystyczny w Polsce, który regularnie mierzy krajowe PKB i podaje do wiadomości publicznej uzyskane wyniki. Podstawą prawną w tym przypadku jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 549/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej.
Produkt krajowy brutto – metody obliczania
Wartość produktu krajowego brutto można obliczyć na trzy sposoby.
- Metoda produkcyjna
PKB = produkcja globalna kraju – zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki krajowej
- Metoda wydatkowa
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe (bez transferów) + zmiana stanu zapasów
- Metoda dochodowa
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja
Teoretycznie przy obliczaniu PKB każdą z tych metod uzyskany wynik powinien być taki sam. Jednak ze względu na różnice statystyczne w praktyce rzadko się to udaje.
Produkt krajowy brutto – rodzaje
Ponadto istnieje kilka odmian PKB.
Są to:
- PKB nominalny – wyraża się go w bieżących cenach rynkowych;
- PKB realny – oblicza się go w cenach stałych z wybranego okresu; jego wartość jest skorygowana z uwzględnieniem zmian cen, jakie nastąpiły między kolejnymi latami;
- PKB potencjalny – oblicza maksymalną wartość produkcji, którą dana gospodarka może wytworzyć przy zachowaniu stabilności cen i w warunkach pełnego zatrudnienia.
Uwaga!
PKB – najważniejsze wady
PKB nie jest wskaźnikiem idealnym, ponieważ nie uwzględnia wielu czynników.
Wynika to z faktu, że:
- nie obejmuje i nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów mieszkańców;
- nie świadczy o jakości życia, ponieważ nie uwzględnia, np. stanu zdrowia, jakości edukacji;
- nie odzwierciedla jakości usług;
- nie uwzględnia tzw. szarej strefy oraz pracy gospodarstw domowych czy dóbr i usług wytwarzanych na własne potrzeby;
- nie obejmuje pracy i transakcji bez udziału pieniądza czy też wartości wytworzonych bezpłatnie;
- nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku);
- nie obejmuje różnic cen w poszczególnych krajach.
Mimo wszystko PKB jest powszechnie stosowany do oceny funkcjonowania gospodarek. Eksperci utrzymują, że jeśli zna się jego ograniczenia, jest bardzo dobrym narzędziem do tego celu. Trzeba jednak mieć na uwadze, że wartość PKB nie powinna być jedynym czynnikiem branym pod uwagę przy ocenie sytuacji gospodarczej w danym kraju.
Co warto wiedzieć?
- PKB jest jednym z najważniejszych wskaźników makroekonomicznych służących do oceny wartości gospodarki danego kraju.
- Według najprostszej definicji mierzy on sumę wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym kraju i w określonym czasie.
- Produkt krajowy brutto można mierzyć na trzy sposoby – metodą produkcyjną, wydatkową i dochodową.
- PKB nie uwzględnia wielu czynników, które są potrzebne do całościowej oceny jakości gospodarki. Jednak według ekspertów świadomość jego ograniczeń wystarczy, aby prawidłowo go stosować.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
O czym świadczy wzrost PKB?
PKB jest świetnym miernikiem wzrostu gospodarczego. Jego wzrost świadczy o tym, że zwiększyła się wartość dóbr i usług wyprodukowanych w kraju. Jest to zatem tożsame z „rozkręcaniem” się gospodarki. Gdy natomiast PKB gwałtownie spada, może to świadczyć o recesji.
Co to jest PKB per capita?
PKB per capita to inaczej PKB na jednego mieszkańca. Wysokość tego wskaźnika oblicza się, dzieląc PKB kraju przez liczbę jego mieszkańców. Tym samym można skuteczniej porównywać dobrobyt w poszczególnych państwach.
Jakie PKB ma Polska na osobę?
Według IV edycji Wskaźnika Bogactwa Narodów (WBN), opublikowanego przez Warsaw Enterprise Institute w połowie 2024 roku realny PKB per capita w naszym kraju wynosi 18 688 USD. Ponadto dynamika realnego produktu krajowego brutto w Polsce od pewnego czasu znowu wzrasta po kryzysie wywołanym pandemią, co oznacza, że krajowa gospodarka rośnie w siłę.
Źródła
https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5480/3/87/1/wstepny_szacunek_produktu_krajowego_brutto_w_1_kwartale_2024_r..pdf
https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/364,pojecie.html
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX%3A32013R0549
