Płatności kartami płatniczymi stały się tak powszechne, że nikt nie zastanawia się, w jaki sposób autoryzowane są tego typu transakcje. Robisz zakupy, przykładasz kartę do terminala i ruszasz w dalszą drogę. Warto jednak wiedzieć, na czym polega autoryzacja transakcji kartowej, kto bierze w niej udział i jakie mogą być powody odrzucenia płatności.
- Czym jest autoryzacja transakcji kartowej?
- Jakie podmioty biorą udział w autoryzacji płatności kartą?
- Jak wygląda proces autoryzacji płatności kartą kodem PIN lub podpisem?
- Czy przekazanie kodu autoryzacji jest ostatnim etapem transakcji płatniczej?
- Jak działa autoryzacja transakcji offline przy płatnościach zbliżeniowych?
- Jak wygląda autoryzacja transakcji zbliżeniowej?
- Jakie są przyczyny odrzucenia płatności kartą?
- Warto wiedzieć
Zgodnie z danymi Narodowego Banku Polskiego (NBP), na koniec września 2023 roku na polskim rynku było w obiegu 45 mln kart płatniczych, przy czym liczba aktywnych kart (z przynajmniej jedną transakcję gotówkową lub bezgotówkową w danym kwartale) wyniosła w przywołanym okresie 33,5 mln sztuk. W trzecim kwartale ubiegłego roku przeprowadzono o przy użyciu kart płatniczych 2,6 mld transakcji – w porównaniu z poprzednim kwartałem oznacza to wzrost o 104,2 mln transakcji (4,1%).
Nawet tak mały wycinek cyklicznego raportu NBP obrazuje, z jakimi wartościami mamy do czynienia podczas opisywania zagadnień związanych z kartami płatniczymi w Polsce. Tym razem skupimy się na wycinku związanym procesem autoryzacji transakcji płatniczych dokonywanych za pomocą kart – zarówno przy pomocy podpisu i kodu PIN, jak i zbliżeniowo. Możliwe, że nigdy nie zastanawiałeś się, co dzieje się w podczas tych kilku sekund, kiedy czekasz, aż ekran terminala wyświetli komunikat „płatność zaakceptowana”.
Czym jest autoryzacja transakcji kartowej?
Autoryzacja transakcji płatniczej dokonanej kartą ma kilka definicji, które ostatecznie sprowadzają się do konieczności weryfikacji kilku kluczowych elementów. Mowa tu o sprawdzeniu:
- danych karty płatniczej,
- tożsamości posiadacza karty,
- dostępnego salda – w przypadku karty debetowej będzie to kwota zgromadzona na rachunku plus ewentualny debet, a w przypadku karty kredytowej pozostający do dyspozycji limit kredytowy.
Podczas autoryzacji transakcji płatniczej sprzedawca ostatecznie uzyskuje zgodę lub odmowę realizacji takiej operacji. Powodów odrzucenia transakcji płatniczej może być wiele np. brak odpowiednich środków na rachunku lub upływ terminu ważności karty (opiszemy je szczegółowo w dalszej części tekstu). Na gruncie przepisów prawa autoryzację transakcji płatniczych szczegółowo opisuje art. 40 Ustawy z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych.
Jakie podmioty biorą udział w autoryzacji płatności kartą?
Na pierwszy rzut oka autoryzacja płatności kartą rozgrywa się pomiędzy Tobą, a sprzedawcą wyposażonym terminal płatniczy. W rzeczywistości w proces ten zaangażowanych jest aż pięć podmiotów, jednak dzięki technologii komunikacja pomiędzy nimi zajmuje najczęściej tylko kilka sekund. Wśród uczestników procesu wyróżniamy:
- posiadacza karty płatniczej;
- bank lub inną instytucję finansową wydającą karty (wydawca karty);
- sprzedawcę spełniającego standardy pozwalające na akceptację płatności kartą (akceptant);
- instytucję finansową udzielającą licencji na wydawanie kart (organizacja płatnicza). Mowa tu o m.in. VISA, Mastercard, Discover, American Express, Dinners Club;
- instytucję dostarczającą infrastrukturę, która zajmuje się rozliczaniem transakcji płatniczych (agent rozliczeniowy). Wymienić to można m.in. PayU, eCard, eService, PayTel.
Jak wygląda proces autoryzacji płatności kartą kodem PIN lub podpisem?
Kiedy znasz już wszystkie podmioty biorące udział w procesie płatności kartą, to sprawdźmy, co dzieje się w czasie, kiedy wpatrujesz się w ekran terminala w oczekiwaniu na informację zwrotną. Wcześniej jednak musisz wsunąć kartę w szczelinę terminala POS lub przeciągnąć pasek magnetyczny karty przez czytnik i wpisać kod PIN. Następnie ma miejsce poniższa sekwencja zdarzeń:
- Informacje na temat karty płatniczej i potencjalnej transakcji przekazywane są w formie zaszyfrowanej do agenta rozliczeniowego. Na tym etapie następuje pierwszy wydruk z terminala POS. Jest to tzw. slip, czyli początek pokwitowania, w którym ujęte są podstawowe parametry transakcji.
- Agent rozliczeniowy przesyła zebrane dane karty i płatności do organizacji płatniczej. W tym celu wykorzystuje odpowiednią sieć informatyczną przypisaną do konkretnej organizacji płatniczej. Przykładowo dla transakcji realizowanych za pomocą kart VISA będzie to Visanet, a dla kart MasterCard będzie to Banknet. Organizacja płatnicza na podstawie otrzymanych informacji weryfikuje, czy transakcja może zostać zrealizowana.
- Po pozytywnej weryfikacji organizacja płatnicza przesyła dane do wystawcy karty, czyli banku. Na tym etapie bank sprawdza, czy dysponujesz odpowiednimi środkami lub limitem kredytowym pozwalającym całkowicie pokryć realizowaną transakcję. Jeśli wszystko się zgadza, bank zablokuje środki na Twoim rachunku i wyśle kod autoryzacji.
- Kod autoryzacji „wraca” przez organizację płatniczą i agenta rozliczeniowego do akceptanta, czyli do sprzedawcy, u którego właśnie płacisz kartą. Kod autoryzacji jest dla sprzedającego dowodem, że bank zaakceptował transakcję.
Zapoznanie się z całym procesem autoryzacji kartowej zajmuje więcej czasu niż rzeczywista akceptacja lub odrzucenie płatności. Wspomniany kod autoryzacji możesz sprawdzić podczas swojej kolejnej płatności bezgotówkowej – znajdziesz go na wydruku z terminala otrzymanym od sprzedawcy.
Czy przekazanie kodu autoryzacji jest ostatnim etapem transakcji płatniczej?
Po akceptacji transakcji i pobraniu wydruku z terminala możesz wyjść ze sklepu z zakupami, co nie oznacza, że płatność rzeczywiście dobiegła końca. W trzecim punkcie poprzedniego rozdziału wspomnieliśmy, że bank zablokował środki na Twoim rachunku na poczet przyszłej transakcji. Oznacza to, że w nie została ona jeszcze rozliczona i zaksięgowana.
Aby lepiej poznać ten mechanizm, możesz w dniu płatności kartą zalogować się do usługi bankowości elektronicznej lub do aplikacji mobilnej swojego banku i sprawdzić blokady na rachunku powiązanym z kartą. Banki stosują tu jednak różne podejście. Przykładowo w aplikacji mobilnej PKO Banku Polskiego (IKO), blokada na rachunku posiadacza karty prezentowana jest następująco:
Saldo księgowe powyższego rachunku wynosi 279,68 zł, na które składają się dostępne środki w kwocie 192,06 zł i blokada na kwotę 87,62 zł. Klikając w sekcję „blokady” możesz podejrzeć listę wszystkich zrealizowanych transakcji oczekujących na realizację. Bank zastrzega, że blokady rozlicza w terminie do 7 dni.
Jeśli w pośpiechu pomylisz saldo księgowe z kwotą dostępnych środków, to przy kolejnej transakcji kartą może czekać Cię przykra niespodzianka, ponieważ źle oszacowane zasoby spowodują odrzucenie płatności kartą. Dopiero w chwili rozliczenia wszystkich zablokowanych transakcji saldo księgowe odpowiadać będzie kwocie dostępnych środków.
Jak działa autoryzacja transakcji offline przy płatnościach zbliżeniowych?
W przypadku płatności zbliżeniowych (bezstykowych) kartą możemy mieć do czynienia z autoryzacją transakcji offline, która różni się od autoryzacji kodem PIN lub podpisem. W takim wariancie terminal nie łączy się z bankiem i nie wysyła zapytania autoryzacyjnego. Za autoryzację odpowiadają dane zapisane w mikroprocesorze Twojej karty płatniczej tj. kod PIN, numer karty i datę jej ważności. Podczas autoryzacji offline wpisujesz PIN na klawiaturze terminala, a ten komunikuje się z mikroprocesorem Twojej karty, aby potwierdzić jego poprawność.
Z uwagi na wykluczenie z procesu dodatkowych podmiotów autoryzacja offline realizowana jest szybciej od autoryzacji online. Pamiętaj jednak, że w dalszym ciągu mówimy tutaj o różnicach liczonych w sekundach. Brak weryfikacji salda powoduje, że w rzeczywistości możesz wydać więcej, niż pozwala na to Twój limit kredytowy lub środki zgromadzone na rachunku. W rezultacie po rozliczeniu takiej transakcji na Twoim koncie powstanie niedozwolony debet.
W Polsce możesz dokonać pojedynczej płatności zbliżeniowej, bez konieczności wpisywania kodu PIN, do kwoty 100 zł. Banki wprowadzają też dzienne limity liczby transakcji zbliżeniowych, które mogą być zrealizowane bez kodu PIN. Aby zapewnić dodatkowe bezpieczeństwo może pojawić się konieczność wpisania kodu PIN dla losowo wybranej płatności zbliżeniowej.
Jak wygląda autoryzacja transakcji zbliżeniowej?
Podczas płatności zbliżeniowej kartą prawdopodobnie korzystać będziesz z tego samego terminala, który pozwala na realizację transakcji przez włożenie karty to szczeliny lub przeciągnięcie paska magnetycznego przez czytnik. Upewnij się wcześniej, czy Twoja karta obsługuje płatności zbliżeniowe (powinien być naniesiony na nią symbol czterech fal), a także czy funkcja ta jest aktywna (często możesz ją włączać i wyłączać w systemie bankowości elektronicznej). Aby zapłacić w ten sposób:
- Poinformuj sprzedawcę (akceptanta), że chcesz zapłacić zbliżeniowo.
- Sprawdź kwotę płatności wprowadzoną przez sprzedawcę do terminala.
- Zbliż kartę do terminala na odległość kilku centymetrów od symbolu rozchodzących się fal (jeśli korzystasz z elektronicznych portfeli możesz zbliżyć do czytnika swój smartfon lub smartwatch).
- Zaczekaj na dźwięk sygnalizujący potwierdzenie transakcji.
- Poproś o potwierdzenie transakcji z terminala (może być przydatna, kiedy pojawią się problemy z jej rozliczeniem).
Pamiętaj, że nawet w sytuacji, kiedy pojedyncza płatność zbliżeniowa kartą nie przekroczy 100 zł, może pojawić się konieczność autoryzacji kodem PIN.
Jakie są przyczyny odrzucenia płatności kartą?
Opisując proces autoryzacji płatności kartą zakładamy, że każda transakcja będzie miała swój szczęśliwy finał. Jeśli często płacisz bezgotówkowo, to jest szansa, że przynajmniej raz w życiu zobaczyłeś na ekranie terminala złowrogi komunikat „odmowa”. Powodów takiej sytuacji może być wiele. Do najbardziej popularnych zaliczamy:
- brak wystarczających środków na koncie (karta debetowa lub karta przedpłacona),
- zbyt niski limit kredytowy (karta kredytowa),
- upływ ważności karty – możliwe, że nowa karta czeka na Ciebie w skrzynce na listy. Banki często wznawiają karty i wysyłają je przed upływem terminu ważności,
- trzykrotną pomyłkę podczas wpisywania kodu PIN,
- zastrzeżenie lub blokadę karty,
- fizyczne uszkodzenie karty,
- wykorzystanie dziennego limitu transakcji bezgotówkowych,
- podejrzenie fraudu (transakcji nieuprawnionej),
- awarię terminala,
- przerwę techniczną lub awarię systemu bankowego.
Jak widzisz, katalog przyczyn odrzucenia płatności kartą jest szeroki, a z pewnością istnieją jeszcze inne okoliczności, które mogą postawić Cię w kłopotliwej sytuacji podczas zakupów. Część z wymienionych powodów jest zupełnie niezależna od Ciebie i nawet dopięcie wszystkich formalności nie da Ci gwarancji realizacji transakcji bezgotówkowej.
Są jednak sposoby, pozwalające ograniczyć to ryzyko. Jednym z nich jest posiadanie dwóch albo trzech kart płatniczych w różnych bankach. Jest to w pewnym sensie kłopotliwe, ale nie aż tak bardzo, jak brak możliwości zapłaty za paliwo kilkaset kilometrów od domu. W takiej sytuacji warto wybrać karty, które prowadzone są bezwarunkowo bezpłatnie albo mogą być darmowe po spełnieniu prostych warunków. Drugim sposobem jest dodatkowa gotówka, która ma tę zaletę, że działa wszędzie tam, gdzie nie działają karty płatnicze.
Źródła:
- https://nbp.pl/wp-content/uploads/2024/01/Informacja-o-kartach-planiczych-2023Q3.pdf
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20111991175
Warto wiedzieć
- Autoryzacja płatności zbliżeniowych przebiega inaczej niż autoryzacja za pomocą kodu PIN lub podpisu na wydruku z terminala.
- Przed wykonaniem transakcji płatniczej upewnij się, czy saldo Twojego rachunku pozwoli na realizację płatności kartą.
- Maksymalna kwota transakcji płatniczej realizowanej zbliżeniowo bez kodu PIN wynosi 100 zł.
- Użytkownik karty płatniczej musi złożyć swój podpis w wyznaczonym miejscu na jej rewersie.
- Termin ważności karty sprawdzisz na jej awersie, a jeśli nie masz jej przy sobie, to możesz zrobić to w usłudze bankowości elektronicznej lub w aplikacji mobilnej.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy możliwa jest przypadkowa transakcja zbliżeniowa kartą?
W teorii przypadkowa transakcja zbliżeniowa kartą płatniczą jest możliwa. W rzeczywistości operacja taka wymagałaby aktywacji przez sprzedawcę terminala, który przez przypadek znalazłby się kilka centymetrów od anteny Twojej karty płatniczej. Oczywiście nie zakładamy tu złej woli sprzedającego.
Co to jest transakcja oczekująca kartą?
Z transakcją oczekującą masz do czynienia, kiedy dokonasz płatności kartą i bank zablokuje środki na Twoim koncie na poczet jej rozliczenia w przyszłości. Może się zdarzyć, że w dalszym ciągu będziesz widzieć te pieniądze na swoim rachunku, ale nie będziesz mógł już z nich korzystać. Zostaną one pobrane w momencie rozliczenia transakcji. Ma to miejsce zazwyczaj po kilku dniach od płatności kartą.
Dlaczego terminal odrzuca transakcję kartą?
Powodów odrzucenia transakcji kartą jest wiele. Wśród przyczyn, które zależą od Ciebie wymienić można m.in. brak wystarczających środków na rachunku, podanie trzy razy złego kodu PIN, upływ ważności karty lub fizyczne uszkodzenie karty. Do powodów niezależnych od Ciebie zaliczyć można m.in. awarię terminala, przerwę techniczną w banku lub podejrzenie fraudu.
Ile trwa rozliczenie transakcji kartą?
Wszystko zależy od banku, w którym masz konto osobiste z kartą debetową lub w którym wyrobiłeś kartę kredytową. Najczęściej rozliczenie transakcji kartą trwa od kilku do kilkunastu dni, które liczone są od momentu zablokowania środków na Twoim rachunku.
Czy podejrzana karta płatnicza może być zniszczona przez sprzedawcę?
Może się zdarzyć, że operator terminala w porozumieniu z bankiem zaleca procedurę, która w przypadku podejrzeń prowadzi do fizycznego zniszczenia karty przez sprzedawcę (akceptanta). Powodem może być np. trzykrotna pomyłka podczas wpisywania kodu PIN lub posługiwanie się kartą zastrzeżoną. Wymóg ten jest jednak trudny do wyegzekwowania przez sprzedawców.
