W dzisiejszej publikacji skupimy się na zagadnieniu związanym z podziałem majątku wspólnego małżonków a dalszym bytem kredytu hipotecznego po rozwodzie. Zagadnienie zostanie przeanalizowane przez pryzmat praktycznych wskazówek oraz orzecznictwa sądów powszechnych, ze szczególnym uwzględnieniem uchwał Sądu Najwyższego.
- Czy trzeba poinformować bank o rozwodzie?
- Jak rozwód wpływa na podział majątku obciążonego wspólnym kredytem hipotecznym?
- Czy sąd może podzielić kredyt hipoteczny w trakcie sprawy rozwodowej?
- Czy rozwód z orzeczeniem o winie wpływa na podział majątku obciążonego kredytem hipotecznym?
- Co można zrobić z kredytem hipotecznym po rozwodzie?
- Kredyt hipoteczny zaciągnięty przed ślubem – co z podziałem majątku?
- Ważne wyroki Sądu Najwyższego
- Czy sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi, przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego?
- Intercyza małżeńska – dlaczego warto o niej pamiętać i rozważyć jej zawarcie?
- Warto wiedzieć
Tytułem wstępu warto jest jednoznacznie wskazać, że sądy co do zasady nie ustalają istnienia i wysokości (wartości) długów ani nie orzekają o ich spłacie (spłacie kredytu hipotecznego po rozwodzie), podczas podziału majątku wspólnego małżonków.
Czy trzeba poinformować bank o rozwodzie?
W tym miejscu należy wskazać, że jeżeli taki obowiązek wprost nie wynika z umowy o kredyt hipoteczny, wówczas taka informacja nie jest konieczna do przedłożenia do banku. W praktyce oznacza to, że okoliczność rozwodu dla banku jest nieistotna – bank w dalszym ciągu wymaga od osób, które podpisały umowę kredytu hipotecznego, aby był on regularnie spłacany przez dotychczasowych małżonków (kredyt hipoteczny w dalszym ciągu jest zobowiązaniem aktualnym).
W celu uniknięcia ewentualnych negatywnych konsekwencji i sporu z bankiem, za zasadne należy uznać poinformowanie o takiej okoliczności banku, szczególnie w odniesieniu do tak długoterminowego zobowiązania jak kredyt hipoteczny (wyjaśnienie – jest to podejście stricte pragmatyczne, jednakże brak jest takiego obowiązku, jeżeli nie wynika on wprost z postanowień umowy kredytowej).
W związku z rozwodem bank nie odstąpi od spłaty kredytu i w sytuacji, gdy jeden z byłych małżonków nie będzie regulował zobowiązań kredytowych, bank wystąpi do drugiego małżonka w sprawie spłaty kredytu. Wspólny kredyt hipoteczny trwa nawet po rozwodzie (obowiązek spłaty zadłużenia obowiązuje w dalszym ciągu).
Jak rozwód wpływa na podział majątku obciążonego wspólnym kredytem hipotecznym?
Rozwód co do zasady nie ma wpływu na istnienie kredytu hipotecznego. Zaciągnięty wcześniej kredyt w dalszym ciągu jest zobowiązaniem aktualnym i wymaganym przez bank w odniesieniu do każdej ze stron umowy kredytowej. W dalszej części publikacji wskazane zostanie stanowisko sądów, z których jednoznacznie wynika, że sądy nie orzekają o spłacie kredytu hipotecznego w momencie podziału majątku wspólnego małżonków.
Czy sąd może podzielić kredyt hipoteczny w trakcie sprawy rozwodowej?
Należy jednoznacznie wyjaśnić, że sąd nie ingeruje w kredyt hipoteczny w trakcie sprawy rozwodowej. Również z praktycznego punktu widzenia należy podkreślić, że sąd nie zmienia, zatem i nie dzieli kredytu hipotecznego podczas sprawy rozwodowej. Podziału majątku wspólnego byłych małżonków, nie wywiera żadnego wpływu na kredyt hipoteczny oraz spłatę kredytu hipotecznego, który został wcześniej zaciągnięty. Z punktu widzenia interesów banku nic się nie zmienia – spłata zadłużenia jest w dalszym ciągu kwestią aktualną.
Czy rozwód z orzeczeniem o winie wpływa na podział majątku obciążonego kredytem hipotecznym?
Wynik rozprawy rozwodowej nie ma żadnego znaczenia dla banku w odniesieniu do istniejącego zobowiązania kredytowego – kredytu hipotecznego. Nawet wyrok z orzeczeniem o winie nie wpływa na byt prawny kredytu hipotecznego. Bank w dalszym ciągu będzie żądał spłaty kredytu hipotecznego od obojga dotychczasowych małżonków.
Okoliczność orzeczenia o winie może mieć wpływ na podział majątku wspólnego małżonków w odniesieniu do aktywów (wyjaśnić należy, że zobowiązania kredytowe takimi nie są, gdyż stanowią pasywa). W dalszej części publikacji przywołane zostanie stosowne stanowisko Sądu Najwyższego w przedmiotowej sprawie.
Co można zrobić z kredytem hipotecznym po rozwodzie?
Po rozwodzie istnieje parę scenariuszy na istniejący kredyt hipoteczny. Należy wyjaśnić, że większość z nich wymaga wcześniejszej zgody banku. Do takich scenariuszy zaliczamy m.in.:
- W pierwszym scenariuszu byli małżonkowie po konsultacji takiej możliwości z bankiem, podejmują decyzję o tym, że tylko jeden z małżonków będzie od teraz spłacał kredyt hipoteczny. Oznacza to, że od tego momentu raty kredytu hipotecznego będą spłacane wyłącznie przez jednego z małżonków (za zgodą banku). Należy wówczas ocenić, czy jeden z małżonków jest w stanie spłacać kredyt samodzielnie;
- W drugim scenariuszu w miejsce jednego z małżonków wchodzi inna osoba (zmiana dotychczasowej umowy kredytowej w odniesieniu do osób, które są w niej wymienione). Taka okoliczność również wymaga zgody banku i ponownego przeliczenia zdolności kredytowej nowego podmiotu etc. Sąd wówczas wnikliwie ponownie bada zdolność kredytową w odniesieniu do nowego podmiotu (następuje to za zgodą banku);
- Kolejnym scenariuszem jest sprzedaż nieruchomości i spłacenie kredytu hipotecznego (natychmiastowa spłata kredytu). W przypadku kredytu hipotecznego ważne jest, aby kwota uzyskana ze sprzedaży pokryła wszystkie zobowiązania kredytowe (kredyt hipoteczny).
Należy wyjaśnić w tym miejscu, że nie są to jedyne możliwe scenariusze, jednakże z doświadczenia i praktyki należy wskazać, że występują one stosunkowo najczęściej. Ocena przyjęcia danych scenariuszy zależy od indywidualnych okoliczności danej sprawy oraz decyzji konkretnego banku, który może mieć różną praktykę w tym zakresie.
Kredyt hipoteczny zaciągnięty przed ślubem – co z podziałem majątku?
Kredyt hipoteczny zaciągnięty przed ślubem nie wchodzi do podziału majątku wspólnego małżonków. Oznacza to, że mieszkanie kupione przed ślubem na kredyt nie wchodzi do wspólnego majątku małżonków i nie będzie dzielone po rozwodzie pomiędzy małżonków.
Zgodnie bowiem z art. 45 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359) – każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Ważne wyroki Sądu Najwyższego
Czy podział majątku wspólnego odnosi się jedynie do aktywów, czy też również do pasywów, w tym obciążeń hipotecznych w przypadku, gdy nieruchomość obciążona zostaje przyznana jednemu ze współwłaścicieli? W tym miejscu za w pełni uzasadnione należy uznać przywołanie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2019 r., sygn. akt: II CSK 680/17, który trafnie odniósł się do przedmiotowego zagadnienia.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd Najwyższy podziela stanowisko wyrażone w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 27 lutego 2019 r., sygn. akt: III CZP 30/18, podjętej na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, zgodnie z którym art. 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego. Podobnie w uchwale Sądu Najwyższego z 28 marca 2019 r., sygn. akt III CZP 21/18, wskazano, że „w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego”.
W przywołanej uchwale Sąd Najwyższy uznał, że podział majątku wspólnego obejmuje wyłącznie aktywa (prawa majątkowe), a nie rozciąga się na pasywa (długi), zaś art. 686 k.p.c. stosowany odpowiednio (art. 46 k.r.o. w związku z art. 688 i art. 618 k.p.c.) wskazuje na dopuszczalność rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego jedynie długów spłaconych w czasie między ustaniem wspólności a podziałem majątku. W konsekwencji sąd co do zasady nie ustala istnienia i wysokości (wartości) długów ani nie orzeka o ich spłacie – tak postanowienia Sądu Najwyższego z: 26 września 1968 r., sygn. akt III CRN 209/68, 26 stycznia 1972 r., sygn. akt III CRN 477/71, 12 stycznia 1978 r., sygn. akt III CRN 333/77, 20 września 2000 r., sygn. akt I CKN 295/00, uchwała Sądu Najwyższego z 28 marca 2019 r., sygn. akt III CZP 21/18.
W związku z tym nie można w postępowaniu o podział majątku dokonywać rozliczeń zaciągniętych przez małżonków i niespłaconych długów – tak postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 5 grudnia 1978 r., sygn. akt III CRN 194/78.
Ponadto obciążenie hipoteką wpływa na sposób zadysponowania ceną w przypadku zbycia odpłatnego nieruchomości (w szczególności poprzez uiszczenie długu celem wygaśnięcia hipoteki – tak wyrok Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 54/16.
Czy sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi, przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego?
W tym miejscu należy odnieść się do wyroku Sądu Najwyższego, który wskazał, że „w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przyznając tę nieruchomość na własność jednego z nich – ustala jej wartość z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego, chyba że zachodzą istotne powody przemawiające za jego uwzględnieniem” – tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2019 r., sygn. akt: III CZP 14/19. Sąd wskazał na okoliczność istotnych powodów.
W podobnym tonie wypowiedział się również inny skład orzekający Sądu Najwyższego – „W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.” – tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2019 r., sygn. akt: III CZP 21/18. W tym wyroku sąd wskazał, że istotny jest fakt braku ważnych względów.
W obu wyrokach Sądu Najwyższego wykładnia jest tożsama i należy ją uznać za spójną oraz logiczną.
Intercyza małżeńska – dlaczego warto o niej pamiętać i rozważyć jej zawarcie?
Intercyza małżeńska (nazywana też umową majątkową małżeńską) często może okazać się dokumentem zbawiennym w przypadku wystąpienia problemów związanych z podziałem wspólnego majątku. Należy wyjaśnić, że intercyza powoduje, że od określonej w niej chwili prawa danego rodzaju nabyte przez małżonków będą wchodziły do ich majątków osobistych albo do majątku wspólnego małżonków na innych, zmodyfikowanych zasadach, określonych w tej umowie. W treści umowy majątkowej małżeńskiej celowe jest skonkretyzowanie jej skutków poprzez wskazanie, jakie indywidualnie wskazane przedmioty majątkowe wejdą ewentualnie w wyniku tej umowy w skład majątku wspólnego, a jakie w skład majątków osobistych.
Warto wiedzieć
- Sąd co do zasady nie ustala istnienia i wysokości (wartości) długów ani nie orzeka o ich spłacie;
- Nie ma prawnego obowiązku informowania banku o rozwodzie pomiędzy kredytobiorcami (wyjątek stanowi okoliczność, gdy takie zobowiązanie wprost wynika z treści umowy kredytu hipotecznego);
- Kredyt hipoteczny zaciągnięty przed ślubem nie wchodzi do podziału majątku wspólnego małżonków;
- Okoliczność orzeczenia o winie może mieć wpływ na podział majątku wspólnego małżonków w odniesieniu do aktywów (kredyty hipoteczne to pasywa);
- Sądy co do zasady nie ustalają istnienia i wysokości (wartości) długów ani nie orzekają o ich spłacie (spłacie kredytu hipotecznego po rozwodzie), podczas podziału majątku wspólnego małżonków.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Co z hipoteką po podziale majątku?
Hipoteka po podziale majątku dalej istnieje. Dodatkowo należy wskazać, że zgodnie z art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2023 r. poz. 1984) – w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (jest to tzw. hipoteka łączna).
Kto spłaca kredyt hipoteczny po rozwodzie?
Okoliczność rozwodu co do zasady nie ma wpływu na spłatę kredytu hipotecznego. Kredytobiorcy spłacają kredyt tak samo jak było to dotychczas ustalone w umowie kredytowej.
Ile czasu na spłatę po podziale majątku?
Co do zasady sądy wskazują kilka miesięcy na spłatę po podziale majątku. W praktyce oznacza to, że osoba, która wyrokiem sądu jest zobowiązana do spłaty kredytu musi go spłacić w ciągu paru/kilku miesięcy.
Co najpierw - rozwód czy podział majątku?
Jednoznaczna odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest możliwa. Wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy, widoków na konsensus pomiędzy stronami etc. W praktyce najczęściej podziału majątku wspólnego małżonków dokonuje się wraz z rozwodem. Remedium na tego typu problemy jest wcześniejsze posiadanie rozdzielności majątkowej.
Czy osoba winna rozpadowi małżeństwa ma obowiązek przejęcia spłaty kredytu hipotecznego?
Okoliczność winy odnośnie rozpadu małżeństwa nie ma wpływu na przejęcie obowiązku spłaty kredytu hipotecznego. Z perspektywy banku, okoliczność taka nie ma znaczenia. Oznacza to, że w dalszym ciągu wszyscy kredytobiorcy są zobowiązani do spłaty kredytu na takich samych zasadach (spłata przez oboje małżonków). Jeżeli jeden z małżonków nie spłaca kredytu, wówczas bank ma roszczenie regresowe w stosunku do drugiego małżonka (w praktyce często dochodzi do tego typu sytuacji i banki korzystają z tego uprawnienia).
