Wiadomość o spadku często kojarzona jest w kategoriach uśmiechu losu. Tymczasem spadek, to nie tylko mieszkanie, samochód czy oszczędności, ale też długi, których nie spłacił spadkodawca. Sprawdziliśmy, jak wygląda dziedziczenie i jak pozbyć się długów pozostawionych po zmarłych.
Czy pieniądze dają szczęście? Według raportu World Happiness Report (WHR), tworzonego przez ONZ, najszczęśliwsi ludzie mieszkają w bogatych państwach. Dlatego otrzymanie spadku, choć łączy się z przykrą wiadomością o stracie krewnego, może wiązać się z materialną korzyścią. Pod warunkiem, że spuścizną nie są wyłącznie długi zmarłego.
Jakie rozróżniamy tryby dziedziczenia?
W Polsce kwestie związane z prawem spadkowym reguluje księga czwarta kodeksu cywilnego zatytułowana „Spadki”. W prawie spadkowym wyróżnia się dwa tryby dziedziczenia:
- Testamentowe — osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, może stworzyć testament na wypadek swojej śmierci, w którym dowolnie rozporządza swoim majątkiem; dziedziczenie z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
- Ustawowe (beztestamentowe) — w przypadku braku testamentu lub, jeśli testament jest nieważny, zastosowanie mają przepisy dziedziczenia ustawowego.
Jaka jest kolejność dziedziczenia ustawowego?
Grupy i kolejność dziedziczenia ustawowego szczegółowo regulują przepisy kodeksu cywilnego. Krąg dziedziczących osób jest bardzo szeroki, ale każda kolejna osoba dziedziczy dopiero wtedy, kiedy nie ma osoby uprawnionej do dziedziczenia ustawowego w kategorii poprzedzającej. Kto i na jaką część spadku może liczyć?
- Dzieci i małżonek spadkodawcy dziedziczą w pierwszej kolejności i w równych częściach — jednak małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ spadku.
- W przypadku, gdy dziecko spadkodawcy nie żyje, spadek przechodzi na jego dzieci w równych częściach — zasadę tą stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych (zstępni to: dzieci, wnuki, prawnuki itd.).
- Jeśli spadkodawca nie ma zstępnych, spadek dziedziczy małżonek i rodzice.
- Jeśli spadkodawca nie ma małżonka i zstępnych cały spadek otrzymują rodzice w równych częściach. W przypadku, gdy jedno z rodziców nie żyje, jego część spadku przypada rodzeństwu (jeśli takie jest) spadkodawcy w równych częściach. Idąc dalej, jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie żyje, a pozostawiło zstępnych, to oni otrzymują udział spadkowy.
- Jeśli spadkodawca nie ma zstępnych, rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
- Jeśli spadkodawca nie ma zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada dziadkom — dziedziczą oni w równych częściach. Analogicznie, jeśli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.
- Dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie) również mogą dziedziczyć, ale tylko te, których oboje rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie miał rodziców, rodzeństwa, ani krewnych.
- Jeśli spadkodawca nie pozostawił żadnych osób powołanych do spadku z ustawy, spadek dziedziczy gmina ostatniego zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić lub spadkodawca zamieszkiwał i zmarł za granicą, to spadek przypada Skarbowi Państwa.
Przykład dziedziczenia długów — spadkodawcą jest mężatka, matka dwójki dzieci (syn i córka — córka nie żyje) i babka trójki wnucząt (dwoje u syna i jeden u zmarłej córki). Do dziedziczenia uprawnieni są: mąż (½ masy spadkowej), syn (¼ masy spadkowej), wnuk po zmarłej córce (¼ masy spadkowej). Jeżeli syn odrzuci spadek, odziedziczą go pozostałe wnuki (po ⅛ masy spadkowej).
Kiedy dziedziczymy długi zmarłego?
Ogólny zapis mówi, że prawa i obowiązki majątkowe (aktywa i długi) zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. W przypadku spadkobiercy, który dziedziczy w pierwszej kolejności, momentem otrzymania prawa do spadku jest data śmierci spadkodawcy. Dla dalszych spadkobierców tym momentem będzie data ewentualnego odrzucenia spadku przez spadkobiercę dziedziczącego w pierwszej kolejności.
Od 18 października 2015 roku, jeśli spadkobierca nie wykazuje żadnej reakcji, otrzymuje spadek z mocy prawa. Jest to wtedy przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza. Przed 18 października 2015 roku, przy braku reakcji, spadki dziedziczono wprost, więc zdarzały się przypadki dziedziczenia długów, które mogły zrujnować majątki spadkobierców.
Jak pozbyć się długów pozostawionych w spadku?
Pozbycie się odziedziczonych długów w większości przypadków jest bardzo proste — wystarczy odrzucić spadek. Odrzucenie spadku oznacza, że spadkobierca odrzuca wszystko, czyli majątek i długi.
Fakt, że ktoś jest spadkobiercą ustawowym, nie oznacza, że musi przyjąć spadek. Każdy spadkobierca (ustawowy i testamentowy) ma prawo złożyć oświadczenie przed sądem lub notariuszem, w którym informuje, że odrzuca spadek. Tu warto pamiętać, że np. jeśli rodzice odrzucą spadek z długami, to przechodzi on na dziecko, więc w jego imieniu ten spadek należy odrzucić. Można również poinformować o tym fakcie innych ewentualnych spadkobierców.
W ciągu 6 miesięcy od powołania do spadku można złożyć oświadczenie (w sądzie lub u notariusza), w którym informujemy, że:
- odrzucamy spadek — majątek i długi;
- przyjmujemy spadek wprost — dziedziczymy wszystko i ponosimy odpowiedzialność za długi bez ograniczeń (pokrywamy je ze swojego majątku);
- przyjmujemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza — odpowiadamy za długi zmarłego tylko do wysokości wartości odziedziczonych dóbr, np. cały spadek to dług 15 tys. zł i działka o wartości 10 tys. zł, więc odpowiadamy za dług w wysokości 10 tys. zł.
Jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia przez 6 miesięcy, odrzucenie spadku po tym terminie jest możliwe tylko w nielicznych przypadkach. Są to sytuacje, w których w wyniku błędu lub gróźb ze strony osób trzecich zostało złożone nieprawidłowe oświadczenie. O tym, czy spadkobierca może złożyć ponownie oświadczenie, decyduje sąd, przed którym należy udowodnić, że np. przyjmując spadek wprost, nie wiedzieliśmy o długach.
Tu ma zastosowanie zasada ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa szkodzi), więc sąd nie uwzględni naszego tłumaczenia, jeśli nie znaliśmy zasad dziedziczenia długów, o których wiedzieliśmy.
Jak odrzucić spadek w imieniu dziecka?
Niepełnoletnie dziecko nie może samo odrzucić spadku z długami, więc to rodzic lub opiekun prawny powinien złożyć w jego imieniu oświadczenie o odrzuceniu spadku. Jednak konieczna jest wcześniej zgoda sądu opiekuńczego, który ma ustalić, czy odrzucenie spadku jest w interesie dziecka.
Warto wtedy przygotować dokumenty, które potwierdzą, że dziecko może odziedziczyć długi, np.:
- pisma potwierdzające prowadzenie egzekucji komorniczej przeciwko spadkodawcy,
- wyroki sądowe i nakazy zapłaty,
- umowy kredytowe i pożyczkowe zawarte przez spadkodawcę,
- pisma od wierzycieli — monity, zestawienia zaległości, ponaglenia, niezapłacone faktury.
Czy przyjmować spadek z długami?
O tym, czy przyjąć spadek wprost, czy z dobrodziejstwem inwentarza lub po prostu go odrzucić, powinniśmy zdecydować sami. Bywają sytuacje, że dzieci przyjmują długi rodziców, aby je spłacić, bo nie chcą obciążać nimi kolejnych spadkobierców. Decyzja może być łatwiejsza, jeśli utrzymywaliśmy ze spadkodawcą bliskie i pełne zaufania stosunki.
Warto wiedzieć
- Rozróżniamy dziedziczenie testamentowe i ustawowe. W pierwszym wariancie dziedziczenie odbywa się na podstawie woli zmarłego – majątek może być przekazany nawet osobie niespokrewnionej. W przypadku dziedziczenia testamentowego majątek przekazywany jest według określonej hierarchii.
- Niepełnoletnie dziecko może dziedziczyć długi po zmarłym, więc rodzic lub opiekun prawny powinien złożyć w jego imieniu oświadczenie o odrzuceniu spadku, jeśli jest taka konieczność.
- Spadek można przyjąć wprost, odrzucić lub przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza.
- Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
- Dzieci i małżonek zmarłego spadkodawcy dziedziczą w pierwszej kolejności i w równych częściach.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Co zrobić, żeby nie odziedziczyć długów po rodzicach?
Aby uniknąć odziedziczenia długów po rodzicach można po pierwsze odrzucić spadek, ale trzeba przy tym pamiętać, że w takiej sytuacji tracimy jakiekolwiek prawo do majątku spadkodawcy. Można zdecydować się również na dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza. W takim wariancie odpowiadamy za długi do wartości odziedziczonego majątku.
Czy można zrzec się długu rodziców za ich życia?
Jeżeli zarówno spadkobierca, jak i spadkodawca wyrażą taką wolę, to możliwe jest zrzeczenie się długów za życia rodziców. W tym celu należy podpisać stosowną umowę. Umowa taka powinna mieć formę aktu notarialnego. Jeśli rodzice nie wyrażą takiej woli pozostaje odrzucenie spadku po śmierci spadkodawców.
Kto spłaca długi dziecka?
W przypadku śmierci dziecka, które posiadało długi, obowiązek ich spłaty może przejść na rodziców. Aby uniknąć takiej sytuacji należy w terminie 6 miesięcy od śmierci dziecka odrzucić spadek po zmarłym.
Kto dziedziczy długi po zmarłym?
W przypadku dziedziczenia testamentowego spadkodawca wskazuje spadkobiercę, którym może by nawet całkowicie obca osoba. W przypadku dziedziczenia ustawowego majątek zmarłego dziedziczy rodzina zgodnie z hierarchią wynikającą z przepisów prawa – w pierwszej kolejności małżonek oraz dzieci spadkodawcy.
Czy testament jest ważniejszy od dziedziczenia ustawowego?
W przypadku spraw spadkowych najważniejsze znaczenie ma wola zmarłego. Jeśli przed śmiercią sporządzony został testament to ma on znaczenie pierwszorzędne i może wyłączać z dziedziczenia spadkobierców ustawowych.
Mam problem czy przyjąć spadek. Boję się długów. Zanalazłam firmę detektywistyczną z licencją, która zajmuje się sprawdzaniem majątku. Czy ktoś korzystał z czegoś takiego?
Polecam www.jakispadek.pl