Stopa referencyjna jest jedną z podstawowych stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego. Jej poziom ma istotny wpływ m.in. na sytuację finansową klientów banków – zarówno spłacających kredyty, jak i odkładających pieniądze na lokatach i kontach oszczędnościowych. Sprawdzamy, czym jest stopa referencyjna NBP, kto ustala jej poziom i jak wpływa ona na wysokość stawki WIBOR.
- Co to jest stopa referencyjna NBP?
- Od czego zależy wysokość stopy referencyjnej NBP?
- Jak zmieniała się wysokość stopy referencyjnej od października 2021?
- Czy inflacja wpływa na poziom stopy referencyjnej NBP?
- Jak stopa referencyjna NBP wpływa na sytuację klientów banków?
- Jak stopa referencyjna NBP wpływa na odsetki ustawowe?
- Jak będzie kształtować się poziom stopy referencyjnej NBP w 2023?
- Warto wiedzieć
W okresie od marca 2015 r. do listopada 2021 r. poziom stopy referencyjnej NBP nie wzbudzał żadnych emocji uczestników rynku i utrzymywał się w kanale pomiędzy 0,1 a 1,50 punktu procentowego. Do tego trend ten cechował się bardzo dużą stabilnością – do lutego 2020 r. stopa referencyjna notowana była niezmiennie na poziomie 1,50 p.p. Sprawiło to, że wiele osób straciło zainteresowanie tematem stóp procentowych NBP. Sytuacja zaczęła się zmieniać w październiku 2021 r., kiedy RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej.
Co to jest stopa referencyjna NBP?
Stopa referencyjna jest jedną z podstawowych stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego (NBP). Do tej grupy należy również stopa lombardowa, stopa depozytowa, stopa redyskonta weksli i stopa dyskontowa weksli. Ich aktualną i historyczną wysokość można sprawdzić na stronie internetowej NBP. Poziom stóp procentowych w Polsce ustalany jest przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP), która jest organem decyzyjnym NBP. Działania te mają na celu np. wpływanie na poziom inflacji i realizację celów rozwojowych gospodarki krajowej.
Zgodnie z definicją stopa referencyjna określa minimalną cenę, po jakiej bank centralny organizuje operacje otwartego rynku na rynku międzybankowym. Transakcje te polegają na zakupie lub sprzedaży przez NBP krótkoterminowych, najczęściej 7-dniowych, bonów pieniężnych, aby regulować wielkość pieniądza pozostającego w obiegu. Jeśli celem jest zmniejszenie podaży pieniądza na rynku to NBP emituje bony pieniężne. A jeśli w obiegu ma pojawić się dodatkowa gotówka to bank centralny przeprowadza ich skup.
Stopa referencyjna ustalana jest przez RPP od 6 lutego 1998 roku. Poziom stopy referencyjnej, choć może wydawać się mało znaczący dla przeciętnego obywatela, znalazł się pod czujną obserwacją osób spłacających kredyty z oprocentowaniem zmiennym. Wynika to z faktu, że wysokość stopy referencyjnej jest skorelowana z poziomem stawki WIBOR, która z kolei jest bardzo istotna w trakcie ustalania oprocentowania kredytów i pożyczek ze stawką zmienną.
Wystarczy wspomnieć, że od października 2021 r. RPP przeprowadziła serię 11 podwyżek, w wyniku której stopa referencyjna NBP wzrosła o 665 punktów bazowych – z 0,1% przed podwyżką do poziomu obecnego 6,75% (stan na 22.02.2023 r.).
Wskaźnik WIRON, który od początku 2025 r. całkowicie zastąpi stawki WIBOR, również charakteryzuje się wrażliwością na zmiany poziomu stopy referencyjnej. Z dotychczasowych obserwacji wynika, że WIRON notowany jest poniżej poziomu stopy referencyjnej NBP, a WIBOR powyżej niej. Zakres oddziaływania wysokości stopy referencyjnej na sytuację finansową obywateli jest oczywiście znacznie szerszy i nie ogranicza się tylko do zmiany kosztów obsługi zadłużenia.
Od czego zależy wysokość stopy referencyjnej NBP?
Kształtowanie poziomu stopy referencyjnej przez RPP jest jednym z instrumentów, który w pośredni sposób wpływa na realizację polityki pieniężnej w ramach gospodarki krajowej. Działania w tym zakresie mogą przekładać się na m.in. dostępność i koszt kredytów pieniężnych, poziom inflacji i skalę potencjalnych inwestycji. Przykładowo podwyższenie stopy referencyjnej jest jednym ze sposobów na stłumienie wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w gospodarce.
Wyższa stopa referencyjna NBP, przekłada się na wyższy koszt kredytów, a co za tym idzie zmniejsza dostęp do taniego pieniądza. W efekcie oznacza to wyhamowanie wzrostu gospodarczego wraz ze spodziewanym spadkiem lub spowolnieniem dynamiki inflacji. Ma to również wpływ na poziom inwestycji w firmach, które finansują swoją działalność głównie za pomocą kredytów. Analogicznie – obniżenie stopy referencyjnej przez RPP skutkować będzie zwiększeniem dostępności kredytów oraz zmniejszeniem kosztów ich obsługi, co z kolei powinno pobudzić inwestycje i konsumpcję prywatną.
Jak zmieniała się wysokość stopy referencyjnej od października 2021?
Rada Polityki Pieniężnej zajmuje się ustalaniem wysokości stopy referencyjnej od 6 lutego 1998 r. Informacje na temat bieżącej wysokości stóp procentowych oraz ich historyczne poziomy można sprawdzić na stronie internetowej NBP. Istnieje również możliwość weryfikacji wysokości stóp procentowych w latach 1989-1997.
My natomiast skupimy się na mniej odległym okresie, sprawdzając jak zmieniała się stopa referencyjna od października 2021 r. Wybór okresu nie jest przypadkowy, bo właśnie jesienią 2021 r. rozpoczął się obserwowany do dzisiaj cykl zacieśniania krajowej polityki pieniężnej przez RPP. W październiku stopa referencyjna została podwyższona o 4 p.p. – z 0,10% do 0,50%, co było jedynie sygnałem do dalszych wzrostów.
Ostatecznie stopa referencyjna została podniesiona do 6,75% w ramach 11 podwyżek. Od września 2022 r. RPP utrzymuje stopę referencyjną na niezmienionym poziomie (stan na 22.02.2023 r.). Szczegółową częstotliwość i skalę poszczególnych podwyżek prezentujemy w poniższej tabeli.
| Rok | Miesiąc | Stopa referencyjna NBP |
| 2021 | 7 października | 0.50% |
| 4 listopada | 1.25% | |
| 9 grudnia | 1.75% | |
| 2022 | 5 stycznia | 2.25% |
| 9 lutego | 2.75% | |
| 9 marca | 3.50% | |
| 7 kwietnia | 4.50% | |
| 6 maja | 5.25% | |
| 9 czerwca | 6.00% | |
| 8 lipca | 6.50% | |
| 8 września | 6.75% | |
| 5 października | 6.75% | |
| 9 listopada | 6.75% | |
| 7 grudnia | 6.75% | |
| 2023 | 4 stycznia | 6.75% |
| 8 lutego | 6.75% | |
Czy inflacja wpływa na poziom stopy referencyjnej NBP?
Głównym ustawowym celem polityki pieniężnej jest dążenie przez RPP do zapewnienia stabilności cen. Dodatkowo powinna być ona prowadzona z myślą o utrzymaniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zachowania stabilności systemu finansowego. Zgodnie z przyjętą strategią celu inflacyjnego zalecane jest utrzymanie indeksu cen towarów i usług konsumpcyjnych na poziomie 2,5% z możliwością odchyleń o 1 punkt procentowy w każdą ze stron. Długoterminowo cel inflacyjny powinien zatem poruszać się w dopuszczalnym kanale pomiędzy 1,5% a 3,5%.
Stopy procentowe NBP są podstawowym instrumentem polityki pieniężnej. RPP dążąc do tłumienia zbyt wysokiej inflacji może podnosić stopy procentowe, co zmniejsza dostęp do taniego finansowania i podnosi jego koszt. W takich warunkach m.in. zmniejsza się dynamika inwestycji i konsumpcji prywatnej oraz zwiększa się skłonność do oszczędzania, ponieważ banki komercyjne podnoszą oprocentowanie lokat i kont oszczędnościowych. Niestety wpływa to również na pogorszenie sytuacji finansowej podmiotów i osób spłacających kredyty i pożyczki z oprocentowaniem zmiennym.
W takich warunkach RPP musi poprzez swoje decyzje poszukiwać równowagi pomiędzy zapewnieniem stabilności cen a utrzymaniem zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Poziom wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od października 2021 r. do stycznia 2023 r. oraz wysokość stopy referencyjnej przypisanej do poszczególnych miesięcy prezentuje poniższa tabela.
| Rok | Miesiąc | Stopa referencyjna NBP | Inflacja konsumencka r/r |
| 2021 | październik | 0.50% | 6.80% |
| listopad | 1.25% | 7.80% | |
| grudzień | 1.75% | 8.60% | |
| 2022 | styczeń | 2.25% | 9.40% |
| luty | 2.75% | 8.50% | |
| marzec | 3.50% | 11.00% | |
| kwiecień | 4.50% | 12.40% | |
| maj | 5.25% | 13.90% | |
| czerwiec | 6.00% | 15.50% | |
| lipiec | 6.50% | 15.60% | |
| sierpień | 6.50% | 16.10% | |
| wrzesień | 6.75% | 17.20% | |
| październik | 6.75% | 17.90% | |
| listopad | 6.75% | 17.50% | |
| grudzień | 6.75% | 16.60% | |
| 2023 | styczeń | 6.75% | 17.20% |
Jak stopa referencyjna NBP wpływa na sytuację klientów banków?
Stopa referencyjna na pierwszy rzut oka wydaje się pojęciem mało istotnym z punktu widzenia przeciętnego klienta banku. Optyka zmienia się, kiedy uświadomimy sobie, jak wysokość stóp procentowych NBP wpływa na nasze finansowe życie. Doskonale rozumieją to osoby spłacające kredyt hipoteczny, którego oprocentowanie składa się ze stałej marży banku i komponentu zmiennego w postaci stawki WIBOR – w zależności od oferty może być to WIBOR 3M (trzymiesięczny) lub WIBOR 6M (sześciomiesięczny).
Oprocentowanie zmienne = marża banku + stawka WIBOR
Stawki WIBOR są wrażliwe na zmiany wysokości stopy referencyjnej i wyceniają poziom stopy procentowej w przyszłości. W uproszczeniu wyższa stopa referencyjna oznacza wyższe oprocentowanie kredytu. Przykładowo oprocentowanie kredytu hipotecznego ustalane jako suma 2% marży banku i stawki WIBOR 6M z dnia 25 lipca 2021 r. wynosiło 2,22% w skali roku. Oprocentowanie tego samego kredytu 26 lipca 2022 r. wynosiło już 9,29%. Zmiana ta spowodowana została wzrostem stawki WIBOR 6M w analizowanym okresie o 7,07 punktu procentowego – z 0,22% do 7,29%.
Z drugiej strony wraz ze wzrostem podstawowych stóp procentowych NBP banki komercyjne powinny podwyższać oprocentowanie środków zgromadzonych przez klientów na depozytach np. lokatach terminowych i kontach oszczędnościowych. Zgodnie z danymi NBP średnie oprocentowanie depozytów gospodarstw domowych w złotych w październiku 2021 r. wynosiło 0,4% w skali roku. W grudniu 2022 r. wzrosło do poziomu 6,3% w skali roku. Zmianę średniego oprocentowania depozytów gospodarstw domowych w złotych w poszczególnych miesiącach prezentuje poniższa tabela.
| Rok | Miesiąc | Oprocentowanie |
| 2021 | październik | 0.40% |
| listopad | 0.40% | |
| grudzień | 0.70% | |
| 2022 | styczeń | 1.00% |
| luty | 1.20% | |
| marzec | 1.50% | |
| kwiecień | 2.00% | |
| maj | 3.40% | |
| czerwiec | 4.60% | |
| lipiec | 4.80% | |
| sierpień | 5.10% | |
| wrzesień | 5.40% | |
| październik | 5.40% | |
| listopad | 5.80% | |
| grudzień | 6.30% | |
Jak stopa referencyjna NBP wpływa na odsetki ustawowe?
Stopa referencyjna ma również istotne znaczenie w ustalaniu wysokości odsetek ustawowych. Jej wpływ szczegółowo reguluje kodeks cywilny. Odsetki od należne sumy pieniężnej (odsetki kapitałowe) należą się w sytuacji, która wynika z ustawy, czynności prawnej, orzeczenia sądu lub innego właściwego organu. Kiedy strony umowy nie określiły sposobu naliczania odsetek, ich wysokość podstawowa równa jest sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktu procentowego.
Podstawowa stawka odsetek kapitałowych = stopa referencyjna NBP + 3,5 punktu procentowego
Aktualnie podstawowa stawka odsetek należnych od sumy pieniężnej wynosi 10,25% w skali roku (stan na 22.02.2023 r.). Natomiast maksymalna stawka odsetek kapitałowych wynosi dwukrotność stawki podstawowej, czyli 20,50% w skali roku. W taki sposób określany jest limit, którego nie mogą przekroczyć odsetki umowne.
Odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacie, jak sama nazwa wskazuje, mają zastosowanie w sytuacji, kiedy zobowiązanie nie jest regulowane w terminie np. zgodnie z przyjętym harmonogramem. Mogą być one naliczane już kolejnego dnia od pojawienia się opóźnienia w spłacie. W tym przypadku podstawowa stawka odsetek ustawowych obliczana jest według wzoru:
Podstawowa stawka odsetek ustawowych za opóźnienie w spłacie = stopa referencyjna NBP + 5,5 punktu procentowego
Odsetki za opóźnienie w spłacie wynoszą zatem 12,25% w skali roku. Maksymalne odsetki w tym zakresie stanowią dwukrotność stawki podstawowej, czyli 24,50% w skali roku.
Odsetki ustawowe mają także zastosowanie w przypadku transakcji dokonywanych przez przedsiębiorstwa z odroczonym terminem płatności. W takiej sytuacji mamy do czynienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienia w transakcjach handlowych. Za brak płatności faktury w terminie grożą odsetki ustalane jako:
- suma stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych, kiedy dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym.
- suma stopy referencyjnej NBP i 10 punktów procentowych, kiedy dłużnikiem jest inny podmiot.
Jak będzie kształtować się poziom stopy referencyjnej NBP w 2023?
Wiedza na temat przyszłej wysokości stóp procentowych pozwoliłaby w łatwy sposób zbudować pokaźną fortunę. Nie da się jednak ze 100% skutecznością prognozować, jak będzie kształtować się poziom stopy referencyjnej NBP w 2023 r. i w dłuższej perspektywie. Część uczestników rynku widzi, w zaobserwowanym pod koniec 2022 r. spadku stawki WIBOR, szansę do ustabilizowania sytuacji, a nawet podstawę do ostrożnych obniżek stóp procentowych w ostatnim kwartale roku.
Wszystkie prognozy pozostają jednak w sferze spekulacji. Dramatyczne wydarzenia ostatnich lat uświadamiają nam, że próby uchwycenia jakichkolwiek trendów są bardziej wynikiem szczęśliwego trafu niż przemyślanej i opartej na racjonalnych przesłankach analizy. Potwierdza to tylko, że w dalszym ciągu „Prognozowanie jest trudne, zwłaszcza jeśli dotyczy przyszłości”.
Źródła:
- https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/BASLeksykon.xspid=6C80D58694A2838FC1257A750038ECC1&null=null
- https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/statystyka/pieniezna_i_bankowa/oprocentowanie.html
Warto wiedzieć
- Stopa referencyjna jest jedną z podstawowych stóp procentowych normowanych przez Radę Polityk Pieniężnej (RPP), która jest organem decyzyjnym Narodowego Banku Polskiego (NBP).
- Stopa referencyjna określa minimalną cenę, po jakiej bank centralny organizuje operacje otwartego rynku na rynku międzybankowym. Transakcje te polegają na zakupie lub sprzedaży przez NBP krótkoterminowych bonów pieniężnych, co pozwala regulować ilość pieniądza w obiegu.
- RPP poprzez podniesienie stopy referencyjnej lub jej obniżenie wpływa na w pośredni sposób na politykę pieniężną gospodarki krajowej. Przekłada się to m.in. na koszt kredytów, poziom inflacji i dynamikę inwestycji.
- Stopa referencyjna może być podstawą do obliczania wartości pomocy publicznej, która może występować pod postacią np. odroczenia terminu płatności czy rozłożenia płatności na raty.
- Stopa referencyjna wpływa na oprocentowanie kredytów oparte o stawki WIBOR. Wskaźnik WIRON, który na początku 2025 r. zastąpi całkowicie stawki WIBOR, również reaguje na zmiany poziomu stopy referencyjnej.
- Wysokość stawki WIBOR można sprawdzić na stronie internetowej GPW Benchmark S.A. Spółka ta jest administratorem wskaźników referencyjnych w Polsce.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Jakie są podstawowe rodzaje stóp procentowych NBP?
Podstawowe stopy procentowe NBP to stopa referencyjna, stopa depozytowa, stopa redyskontowa weksli, stopa dyskontowa weksli i stopa redyskontowa weksli. Aktualny poziom stóp procentowych można sprawdzić m.in. na stronie internetowej NBP.
Co dalej ze stopami procentowymi w 2023?
Część uczestników rynku oczekuje ustabilizowania poziomu stóp procentowych w 2023 r., a nawet ich delikatnego spadku w ostatnim kwartale roku. Wystarczy jednak tylko jedno niespodziewane zdarzenie, aby całkowicie zmienić tę narrację. Nie ma zatem jednoznacznej odpowiedzi na tak zadane pytanie.
Ile wynoszą stopy procentowe NBP?
Na dzień 22 lutego 2023 r. poziom podstawowych stóp procentowych kształtował się następująco: stopa referencyjna 6,75%, stopa lombardowa 7,25%, stopa depozytowa 6,25%, stopa redyskontowa weksli 6,80%, stopa dyskontowa weksli 6,85%.
Jak stopa referencyjna NBP wpływa na WIBOR?
Stawka WIBOR jest wrażliwa na zmianę poziomu stopy referencyjnej NBP. Oznacza to, że zacieśnianie polityki pieniężnej przez RPP za pomocą stóp procentowych przekłada się na wzrost stawki WIBOR.
Jak ustalana jest wysokość stopy referencyjnej NBP?
Poziom stopy referencyjnej ustalany jest przez Radę Polityki Pieniężnej, która jest organem decyzyjnym NBP. Podejmowane w tym zakresie decyzje mają służyć m.in. utrzymaniu stabilności cen, zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zachowania trwałości systemu finansowego.
